اسرار الشهادة (دیوان سرباز)؛ دیوان اشعار آیینی

اسرار الشهادة (دیوان سرباز)؛ دیوان اشعار آیینی تألیف اسماعیل بروجردی، با تصحیح مصطفی لعل شاطری، اسماعیل خان بروجردی معروف به سرباز، از جمله شعرایی است که با وجود اشتهار نسبی در دورۀ قاجار، نه‌تنها در لرستان، بلکه در پایتخت و میان ادیبان نیز تاکنون مورد توجه جدی قرار نگرفته است. قدیمی‌ترین منبعی که او اشاره‌ای داشته، «سفینة المحمود» است که محمودمیرزا آن را به امر پدرش فتحعلی شاه در سال 1240 به نگارش درآورده است. در این کتاب آمده است: «نامش اسمعیل خان، از احشامات فیلی لرستان است و از طایفۀ کاکاوند». او را می‌توان رشدیافته در خانواده‌ای عشایری دانست که پس از مدتی در بروجرد اسکان دائم یافت.

اسرار الشهادة (دیوان سرباز)
پدیدآوران	بروجردی، اسماعیل (نویسنده) لعل شاطری، مصطفی (مصحح)
ناشر	سوره مهر
مکان نشر	تهران
سال نشر	1399
شابک	‎7ـ3188ـ03ـ600ـ978
موضوع	ع‍ل‍ی‌ب‍ن‌ ح‍س‍ی‍ن‌,Ali ibn Hosayn,محمدبن حسن,Muhammad ibn Hasan, (ع), (عج),، ام‍ام‌ چ‍ه‍ارم‌,، امام دوازدهم,, Imam XII,، ۳۸ - ۹۴ق.,، ۲۵۵ق. -, -- شعر, -- Poetry,a01,a01,a03,a03,ba,شعر فارسی,Persian poetry,شعر مذهبی,Religious poetry,واقعه کربلا، ۶۱ق,Karbala (Iraq), Battle of, 680, -- شعر, -- Poetry, -- قرن ۱۳ق., -- 19th century, -- قرن ۱۳ق., -- 19th century,a06,a06,a08,a08,a11,a11
کد کنگره	‏PIR ۷۰۸۵/الف۵۱

گزارش کتاب

حفظ و انتشار متون مراثی ائمه، یکی از رسالت‌های سترگ فرهنگی محسوب می‌شود که در دورۀ معاصر از سویی موجب مددرسانی به جریان هویت‌سازی در میان اقشار گوناگون جامعۀ اسلامی و از سوی دیگر، زمینه‌ساز انجام تحقیقات نوین در این خصوص می‌گردد. از این منظر، یکی از رسالت‌های پژوهشگران، شناسایی آثار موجود در این حوزه و سپس همت نهادن در راستای احیاء آن است. مبتنی بر این نگرش، پس از بررسی آثار مراثی موجود در کتابخانه‌ها و نیز مراکز آرشیوی، یکی از آثار فاخر در این زمینه، متعلق به دورۀ قاجار، تحت عنوان «اسرار الشهادة (دیوان سرباز)» اثر اسماعیل بروجردی (وفات 1289 ق) ادیب و شاعر لرستانی شناسایی و به احیاء آن پرداخته شده است.

اسماعیل خان بروجردی معروف به سرباز، از جمله شعرایی است که با وجود اشتهار نسبی در دورۀ قاجار، نه‌تنها در لرستان، بلکه در پایتخت و میان ادیبان نیز تاکنون مورد توجه جدی قرار نگرفته است. قدیمی‌ترین منبعی که او اشاره‌ای داشته، «سفینة المحمود» است که محمودمیرزا آن را به امر پدرش فتحعلی شاه در سال 1240 به نگارش درآورده است. در این کتاب آمده است: «نامش اسمعیل خان، از احشامات فیلی لرستان است و از طایفۀ کاکاوند». او را می‌توان رشدیافته در خانواده‌ای عشایری دانست که پس از مدتی در بروجرد اسکان دائم یافت.

از دوران کودکی و نوجوانی اسماعیل اطلاعاتی در دسترس نیست؛ اما می‌توان چنین احتمال داد و پس از آن در سنین جوانی علاقه به فعالیت نظامی یافته است. و چون در فوج نظام، صاحب‌منصب بوده و لقب خانی هم داشته، از این‌رو «سرباز» تخلص می‌نموده است. افزون بر این بر اساس گزارش صاحب «حدیقة الشعرا» چنین به نظر می‌رسد که سرباز در سنین میان‌سالی توأم با فعالیت نظامی، وارد حلقه‌های تصوف نیز گردیده است.

به دلیل وجود بسترهای فرهنگ شیعی قوی در لرستان عصر قاجار، استفاده از نمادهای آن در آثار ادیبان و هنرمندان با استقبال گستردۀ مردمی توأم بود. از «سرباز» دو اثر برجای مانده است؛ چنان‌که دربارۀ این دو اثر آمده است که او «در شاعری همه قسم شعر دارد. در مرثیه‌سرایی اهتمام زیاد کرده و برخی از مراثی را چاپ کرده و مشهور است. دیوان اشعارش هم قریب به پنج هزار بیت است».

آنچه در نسخه‌های متعدد «اسرار الشهادة» قابل مشاهده است، پرداختن به مصائب و روزهای پایانی زندگی حضرت محمد(ص)، حضرت زهرا(س)، حضرت علی(ع)، امام حسن(ع)، امام کاظم(ع)، امام رضا(ع) و شرح تولد امام زمان(عج) به صورت مجمل و زمینه‌های پدیدآمدن واقعۀ کربلا و شهادت سیدالشهداء(ع) به صورت مفصل است و هر یک از این وقایع، از خط سیر داستانی مختص به خود برخوردار است. با این حال، گاه شاعر مبتنی بر ذوق و علاقه، به سرایش غزلیات و قصایدی پرداخته که تا حدودی متفاوت با درون‌مایه و محتوای اصلی مجالس است. از این‌رو مصحح مبتنی بر رویکرد امانت‌داری نسبت به متن، با مرتبط‌سازی خط سیر حوادث و نیز انتقال اشعار متفاوت از خط سیر وقایع به بخش ضمائم، کوشیده تا اثری منسجم را ارائه دهد که ثمرۀ آن این کتاب با یک دیباچه، ده مجلس و بخش ضمائم می‌باشد.

منابع مقاله

پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات