اختر، احمد بن فرامرز
اَخْتَر، احمد بيک گرجى (د 1232ق/1817م)، شاعر، تذکره نويس، خطاط و ستايشگر لطفعلى خان زند و فتحعلى شاه قاجار.
| اختر، احمد بيک گرجى | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | احمد بيک گرجى؛ |
| نام‌های دیگر | اختر، احمد بيک گرجى، احمد بن فرامرز، احمد گرجی نژاد تبریزی؛ |
| لقب | |
| تخلص | اختر؛ |
| نسب | گرجی؛ |
| نام پدر | فرامرز بیک گرجی؛ |
| محل تولد | تبریز؛، ایران؛ |
| محل زندگی | ایران؛ |
| رحلت | د1232ق؛ |
| مدفن | اصفهان (محل وفات)؛ |
| خویشاوندان | محمد باقر بيگ؛ |
| دین | اسلام؛ |
| مذهب | |
| پیشه | شاعر، تذکره نويس، خطاط؛ |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | شاعر، تذکره نويس، خطاط؛ |
| مشایخ | |
| معاصرین | لطفعلى خان زند، سليمان خان قاجار، محمد فاضل خان گروسى؛ |
| شاگردان | جلالى، قضايى، صفايى، وامق؛ |
| برخی آثار | 1- تذکره انجمن آرا (تذکره اختر)، 2- دیوان؛ |
نسب
پدر اختر، فرامرز بيک از خدمتگزاران معتبر دولت زنديه و مادرش از بازماندگان حسن پاشای ترکمان بود و اجداد او از نژاد ترکان گرجستان و در شمار غلامان صفويه بودند.
ولادت
اختر چنانکه خود مى‌نويسد، در تبريز زاده شد، ولى بسمل شيرازی که با وی سابقه همنشينى داشته، اصفهان را مولد او دانسته است.
ارتباط با حاکم زندیه
دوران رشدش در شيراز و اصفهان سپری شد و در جوانى به خدمت آخرين حاکم زنديه، لطفعلى خان درآمد و تا انقراض خاندان زنديه به دست آقا محمد خان قاجار با آنان ارتباط داشت.
اختر تا بر تخت نشستن فتحعلى شاه از دستگاه حکومت دور بود و در خراسان به انزوا به سر مى‌برد، تا آنکه به پايمردی سليمان خان قاجار، و سرودن چکامه‌ای در ستايش شاه، بخشوده شد و به خدمت سليمان خان درآمد، ولى چندی بعد به سبب ارتکاب گناهى زبانش بريده، و از پيشگاه سليمان خان رانده شد. پس وی روی به سفر نهاد و حدود دو سال در يزد اقامت گزيد. در اين مدت کسانى چون جلالى، قضايى، صفايى و وامق پيش او به شاگردی پرداختند.
وفات
سرانجام، وی پس از گشت و گذار بسيار در اصفهان مقيم شد و همانجا درگذشت.
شاعر، خطاط
اختر شاعری شعر شناس و در نثر و نظم ماهر بود و خط شکسته را خوب مى‌نوشت.
آثار
1.تذکره انجمن آرا (تذکره اختر)،
اين تذکره که نتيجه سفر اختر به اصفهان، شيراز، يزد، تهران، خراسان و نشست و برخاست وی با شاعران است، مشتمل بر زندگى نامه 129 شاعر هم‌عصر او و بررسى و گزينش برخى از آثار آنان است.
وی ضمن معرفى هر شاعر، ويژگی‌های هنری او را در زمينه خوش نويسى، تذهيب و موسيقى يادآور مى‌شود.
اختر در اين تذکره که آن را هنگام اقامت در اصفهان تأليف کرده، به شاعران اصفهان و شيراز بيش از سخنوران ديگر شهرها پرداخته است.
تاريخ تأليف اين تذکره به درستى روشن نيست. به گفته خود مؤلف، وی در 1225ق به فکر تأليف اين تذکره افتاده است و در 1227ق قصد داشته است که نسخه‌ای از آن را به فتحعلى شاه تقديم کند.
با مرگ اختر در 1232ق، اين تذکره ناتمام ماند و محمد باقر بيگ متخلص به نشاطى برادر کوچک او که خود قادر به اتمام اين اثر نبود، به منظور تکميل آن از اصفهان به تهران آمد و با عرضه کتاب به چند تن از درباريان از جمله محمد فاضل خان گروسى، توانست نظر فتحعلى شاه را نسبت به اتمام آن جلب کند، اما با درگذشت نشاطى در 1334ق، تذکره همچنان ناتمام ماند و تکميل آن به امر فتحعلى شاه به فاضل خان گروسى سپرده شد.
گروسى با اعتماد به نوشته‌های انجمن آرا به ادامه کار پرداخت و با افزودن بخش‌هايى از زندگى نامه فتحعلى شاه و برخى از شاهزادگان قاجار، شمار زندگى نامه‌ها را به 176 رساند و عنوان انجمن خاقان بر آن نهاد. او با آنکه در تدوين اين اثر از دست نوشته‌های اختر و نشاطى بهره کافى گرفته، نسبت بى‌دانشى به آن دو داده، و آنان را فاقد «پايه و مايه» کافى برای «فهم کلام معاصرين» دانسته است. تذکره انجمن آرا در 1343ش، با استفاده از دست نوشته نشاطى - نگارش دوم، در تبريز، به کوشش عبدالرسول خيامپور با نام تذکره اختر به چاپ رسيده است.
2.ديوان،
اين کتاب که شامل قصايد، رباعيات، ترکيب‌بند، ساقى‌نامه و هزليات اوست، هنوز به چاپ نرسيده، و به صورت دست نوشته در کتابخانه ملى ملک به شماره 4928، موجود است و تنها بخشى از ساقى نامه آن در 1359ش، همراه با تذکره پيمانه، به کوشش احمد گلچين معانى در مشهد به‌چاپ رسيده‌است[۱].
پانویس
- ↑ يغمايى، پيرايه، ج7، ص163
منابع مقاله
يغمايى، پيرايه، دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.