ابن حماد، محمد بن على
ابن حَمّاد، یا ابن حَمّادو، ابوعبدالله محمد بن على بن حَمّاد بن عیسى بن ابى‌بكر صنهاجى، شاعر، فقیه، محدث، مورخ و قاضى بربر (د 628ق/1231م).
| ابن حماد، محمد بن على | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابن حَمّاد، یا ابن حَمّادو، ابوعبدالله محمد بن على بن حَمّاد بن عیسى بن ابى‌بكر صنهاجى |
| نام‌های دیگر | ابن حَمّادو |
| نام پدر | على بن حَمّاد |
| رحلت | 628ق |
| منصب | قضاوت |
| اطلاعات علمی | |
| اساتید | شیخ ابومدین، قاضى ابومحمد عبدالحق ازدی اشبیلى، قاضى ابوعلى مسیلى، قاضى میمون بن جباره |
| شاگردان | قاضى ابوعبدالله محمد بن عبدالحق تلمسانى |
| برخی آثار | الإعلام بفوائدالأحكام، شرح مقصورة ابن درید، النبذ المحتاجة في أخبار صنهاجة بإفریقیة و بجایة |
وی منسوب به قبیله بنى حمّاد، از طوایف بربر و اهل روستای حمزه نزدیك قلعه حماد بود.
اساتید
او در قلعه حماد كه از مراكز علم محسوب مى‌شد به تحصیل دانش پرداخت، و پس از چندی به بجایه رفت و نزد شیخ ابومدین به فراگیری دانش‌های متداول مشغول گردید. ابن حماد در كتاب برنامج خود اشاره كرده كه نزد ابومدین، كتاب المقصد الأسنى في شرح أسماءالله الحسنى را از آغاز تا انجام خوانده است. وی آهنگ آن داشت كه مجالس‌ِ درس استاد را به صورت كتابى تدوین كند، اما ابومدین او را از این امر بازداشت. غبرینى سال این واقعه را 531ق دانسته است، اما همو وفات ابن حماد را در 628ق ضبط كرده است. از این رو مطلب چندان موجه نمى‌نماید و ناگزیر تاریخ یكى از این دو حادثه اشتباه است. وگرنه عمر او را بایستى بیش از صد سال بدانیم.
ابن حمّاد آن‌گاه كتاب موطّأ را نزد قاضى ابومحمد عبدالحق ازدی اشبیلى فرا گرفت و از او روایت كرد. استادان دیگرش قاضى ابوعلى مسیلى، قاضى میمون بن جباره، ابوالعباس بن مبشر و كسان دیگر بودند كه در قلعه و الجزایر و تلمسان و دیگر شهرهای مغرب نزد آنان دانش اندوخت؛ به‌گونه‌ای كه در علوم قرآنى، حدیث، اصول و نحو، زبردست شد و شهرت فراوان یافت.
شاگردان
او شاگردان بسیاری را علم آموخت و تربیت كرد كه از جمله آنان قاضى ابوعبدالله محمد بن عبدالحق تلمسانى و گروه دیگری از دانشمندان بودند. غبرینى گفته كه ابن حمّاد در كتاب برنامج خود به نام اساتید و شاگردان و كتاب‌هایى كه خوانده بود (افزون بر 222 كتاب) اشاره كرده است.
مناصب
از جمله مشاغلى كه ابن حماد متصدی آنها شد امر قضا بود. نخست، این سمت را در جزیرةالخضرا (در اندلس) به دست گرفت. پس از مدتى آن را رها كرد و در 613ق/1216م قاضى شهر سلا شد.
وفات
ابن حماد سرانجام در 628ق/1231م در حالى كه بیش از 80 سال داشت درگذشت. اما ابن زیتون وفات او را در دهه 40 سده هفتم دانسته است.
آثار
1. الإعلام بفوائدالأحكام؛
2. شرح مقصورة ابن درید؛
3. النبذ المحتاجة في أخبار صنهاجة بإفریقیة و بجایة. از كتاب اخیر كه در تاریخ فاطمیان و اثری ارزشمند بوده نسخه‌ای بر جای نیست، اما ابن خلدون در تألیف العبر از آن بهره برده و به‌ویژه در بخش بنى خزرون از آن استفاده كرده است؛
4. أخبار ملوك بنى‌عبید و سیرتهم، ابن حماد این تألیف مختصر را در 617ق/1220م به پایان برده است. از این كتاب دو نسخه خطى موجود است: یكى در كتابخانه ملى پاریس و دیگری در كتابخانه‌ای در الجزیره. نخستین‌بار ترجمه قسمتى از این كتاب توسط شرلونو در «مجله آسیایى» به چاپ رسید؛ آن‌گاه متن و ترجمه كامل آن توسط فون درهیدن در 1927م از سوی دانشكده ادبیات الجزایر در پاریس چاپ شد.
ابن حماد شعر نیز مى‌سرود. نمونه اشعارش را صفدی به نقل از ابن ابار و دیگران یاد كرده است.[۱]
پانویس
- ↑ آل‌داوود، على، ج3، ص362
منابع مقاله
آل‌داوود، على، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.