ابن حاجب، عمر بن محمد
ابن حاجِب، ابوحفص عمر بن محمد بن منصور امینى ملقب به عزالدین (593 - 28 شعبان 630ق/1197- 9 ژوئن 1233م)، محدث و مورخ دمشقى.
| ابن حاجب، عمر بن محمد | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابن حاجِب، ابوحفص عمر بن محمد بن منصور امینى ملقب به عزالدین |
| لقب | عزالدین |
| نام پدر | محمد بن منصور |
| ولادت | 593ق |
| محل تولد | دمشق، سوریه |
| رحلت | 630ق |
| اطلاعات علمی | |
| مشایخ | ابوالفرج فتح بن عبدالله بن عبدالسلام بغدادی، ابوالمعالى صاعد بن على واعظ واسطى، عبدالقوی بن جباب |
| شاگردان | زكى‌الدین برزالى، ابوموسى رعینى، جمال‌الدین بن صابونى |
| برخی آثار | عوالى حدیث مالك بن انس، مصافحات و موافقات و ابدال و احادیث عوال |
برخى از منابع، كنیه او را «ابوالفتوح» نیز ذكر كرده‌اند. وی در دمشق به دنیا آمد و احتمالاً به سبب آن‌كه جدش، منصور بن مَسْرور، حاجب و دربان امین‌الدوله حكمران بُصری بوده به «ابن حاجب» شهرت یافته است.
مشایخ
او برای بهره‌بردن از محدثین عصر خود مسافرت‌های بسیار كرد و از این رو به عنوان «رَحّال» از او یاد شده است. در شهرها و نقاط مختلف از مشایخ بسیاری حدیث شنید و نام آنان را در مجموعه‌هایى جمع‌آوری كرد. نخستین بار در دمشق، در 616ق/1219م از محضر هبةالله بن خضر بن طاووس استماع كرد. سپس در همان‌جا از موسى بن عبدالقادر، شیخ موفق، ابن ابى‌لقمه و ابن البُن حدیث شنید. در 624ق وارد اربل شد و در آن‌جا از شیخ ابوالمعالى صاعد بن على واعظ واسطى و ابومحمد بدل بن ابى‌معمر حافظ تبریزی استماع حدیث كرد. آن‌گاه به بغداد رفت و نزد ابوالفرج فتح بن عبدالله بن عبدالسلام بغدادی و دیگران حدیث شنید. درك محضر علمى فتح بن عبدالسلام برای ابن حاجب از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود، تا آن‌جا كه بنا به گفته سیف‌الدین بن مجد هنگامى كه ابن حاجب به بغداد قدم نهاد، به شكرانه زنده‌بودن فتح بن عبدالسلام، اولین روز ورود خود را روزه گرفت. همچنین در آن‌جا از شاگردان قاضى ابوالفضل ارموی و ابوالوقت سجزی، استماع حدیث نمود. سپس دو نوبت به مصر رفت و از عبدالقوی بن جباب و دیگران حدیث شنید. در راه حجاز نیز از ابومحمد ابوبكر بن محمد هروی، معروف به «ابن عجمى» استماع كرد. علاوه بر آن‌چه ذكر شد، در اسكندریه، موصل، حلب و حرمین شریفین نیز استماع حدیث نموده است.
شاگردان
افراد مختلفى از ابن حاجب حدیث شنیده‌اند، كه زكى‌الدین برزالى، ابوموسى رعینى و جمال‌الدین بن صابونى از آن جمله‌اند. همچنین ابن مستوفى گوید كه از ابن حاجب حدیث شنیده است. نكته مهم این است كه ابن حاجب توانسته است به علت تبحر در حدیث بر بسیاری از مشایخ خود در این رشته فائق آید، چندان‌كه استاد وی ابواسحاق ابراهیم بن محمد صریفینى عراقى نیز از وی حدیث شنیده است. به سبب علاقه وافر ابن حاجب به حدیث و جمع‌آوری آن بود كه وصیت نمود پس از مرگ كتاب‌هایش را در دارالحدیث جبل قاسیون، كه به ضیاءالدین محمد بن عبدالواحد مقدسى منسوب بود، قرار دهند.
آثار
از ابن حاجب دو اثر دست‌نویس برجای مانده كه در ظاهریه موجود است:
- عوالى حدیث مالك بن انس در 18 برگ
- مصافحات و موافقات و ابدال و احادیث عوال مشتمل بر 40 حدیث و بعضى اضافات دیگر در 15 برگ.
آثار منسوب
همچنین 3 اثر دیگر به وی منسوب است كه عبارتند از:
- ذیلى بر تاریخ دمشق ابن عساكر؛
- معجم مكان‌هایى كه در آنها استماع حدیث كرده است؛
- معجم‌الشیوخ كه در آن، نام حدود 1180 تن از مشایخ حدیث خود را ذكر كرده است.[۱]
پانویس
- ↑ صفری نادری، حسن، ج3، ص295-296
منابع مقاله
صفری نادری، حسن، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.