ابن جزار، احمد بن ابراهیم
ابوجعفر احمد بن ابراهیم بن ابى‌خالد جزار (متوفای 369ق/ 979م)، معروف به اِبن جزّار، پزشك و مورخ مشهور مغربى است. نخستين گزارشگر زندگى این دانشمند، ابن جلجل است كه گزاش او با اندكى كاستى و افزودگى منشأ نوشته‌هاى بعدى شده است. ابن جلجل با این كه معاصر ابن جزار بود، تاريخ تولد و وفات او را ياد نكرده و منابع بعدى نيز غالباً ً متذكر آن نشده‌اند، اما ابن عذارى كه حدود 3 قرن پس از ابن جزار مى‌زيسته، تاريخ مرگ او را ضبط كرده است و از آنجا كه به اخبار مغرب دسترسى داشته، گفته او دور از اعتبار به نظر نمى‌رسد.
| نام | ابن جزار، احمد بن ابراهیم |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابن جزار، ابوجعفر احمد
ابن جزار قیروانی، احمد بن ابراهیم |
| نام پدر | ابراهیم |
| متولد | |
| محل تولد | قیروان در تونس |
| رحلت | 369 ق |
| اساتید | اسحاق بن سليمان |
| برخی آثار | في المعدة و أمراضها و مداواتها |
| کد مؤلف | AUTHORCODE03091AUTHORCODE |
ولادت
به هر حال ابن جزار در قيروان زاده شد. از تاريخ تولد او اطلاعى در دست نيست، اما با توجه به این كه در هنگام مرگ كمى بيش از 80 سال از عمر او مى‌گذشت، مى‌بايست چند سال پيش از 289ق (902م) متولد شده باشد. پدر و عمویش طبيب بودند. ظاهراً او نيز پزشكى را از آنان و احتمالاً نزد استادان ديگر آموخت و سپس نزد اسحاق بن سليمان اسرائيلى، طبيب مشهور عبيدالله المهدى (296ق-322ق)، به تكمیل دانش خود پرداخت.
بر پايه برخى شواهد تاريخى، مى‌توان دريافت كه ارتباط ابن جزار با اسحاق بن سليمان، فراتر از رابطه شاگردى و استادى بوده است؛ مثلاًً ابن جزار در کتاب از میان رفته‌اش، «اخبار الدوله»، از اسحاق ابن سليمان سخنى نقل كرده كه از فحواى آن چنين برمى‌آيد كه آن دو را دوستى و مصاحبتى در بين بوده است.
ابن جزار پيرو یکى از مذاهب تسنن و به احتمال بسيار زياد مالكى بود. زيرا از یک سو ابن صاعد او را نیکو مذهب شمرده و از سوى ديگر قاضى عياض مالكى مكرر به نقل از آثار او پرداخته است. افزون بر اين‌ها، رواج كامل مذهب مالكى در افريقيه به روزگار ابن جزار و بى‌اعتنايى او به امیران و خلفاى فاطمى شيعى مذهب، كه در بيشتر منابع به آن اشاره شده است مى‌تواند مؤيد این نظر باشد.
ابن جزار از ویژگى‌هاى رفتارى برجسته‌اى برخوردار بود. هيچ گاه با بزرگان و وابستگان دولت انس نگرفت. داستانى از او نقل شده است كه بى‌اعتنايى او را به دولتمردان مى‌رساند: فرزند بيمار قاضى نعمان را كه از مردان برجسته دستگاه خلافت المعزلدين الله (341ق- 365ق) بود، بى آن كه به ديدار بيمار رود، تنها با مشاهده تفسره‌اش معالجه كرد. چون قاضى نعمان پس از بهبود فرزند، برای وى نامه تشكرآمیزى همراه با چندين جامه و 300 دينار زر فرستاد، ابن جزار نپذيرفت و گفت: به خدا هيچ یک از دولتمردان معد (المعز لدين الله) را بر من نعمتى نيست. به گفته ياقوت و صفدى، داروهایش را به رايگان مى‌داد. در هنگام مرگ ثروت هنگفتى شامل پول نقد و کتاب‌هاى طبى و غير طبى بسيار از او به جاى ماند. ابوحفص عمر بن بريق اندلسى كه 6 ماه نزد وى شاگردى كرده بود، کتاب «زاد المسافر» او را به اندلس برد و از این طريق نام ابن جزار را به آن ديار رسانيد. گفته‌اند خود ابن جزار نيز در زمان حيات، قصد سفر به اندلس داشت، اما هرگز بدان اقدام نكرد.
تأليفات
چنان كه از عنوان آثار ابن جزار و نقل قول نویسندگان و دانشمندان بعد از او از آن آثار برمى‌آيد، ابن جزار گذشته از پزشكى كه در آن مشهور بود، به ویژه در تاريخ و نيز در مطالعات جغرافيايى و حكمت و فلسفه دستى داشت. كثرت این آثار نشان دهنده آن است كه وى زندگى عزلت‌جویانه و فراغتى را كه در سايه ثروت خویش داشت، به خدمت علم و تحرير آثارى ارزشمند درآورده بود:
- الاعتماد في الادویه المفرده در طب. این کتاب را استفانوس سرقسطى به لاتين ترجمه كرد و سپس به يونانى و عبرى نيز برگردانده شد.
- زادالمسافر في علاج الامراض يا قوت الحاضر و زاد المسافر: این کتاب مشهورترين اثر ابن جزار در طب است. این کتاب را كه در 7 مقاله و ابواب بسيار تنظيم شده، از مهمترين و قديمى‌ترين آثار زبان عربى شمرده‌اند كه در آن شرح بيمارى عشق آمده است.
- سياسه الصبيان و تدبيرهم. کتابى است طبى در 22 باب در تدبير و طريق نگه‌دارى نوزاد سالم و بيمار.
- کتاب في المعدة و امراضها و مداواتها.
- کتاب ابدال العقاقير.
- البغيه يا کتاب في الادویه المركبه.
- کتاب الخواص في در طب.
- طب الفقراء و المساكين.
- طب المشايخ و حفظ صحتهم.
- کتاب في فنون الطب العطر.
- کتاب مداواة النسيان و طرق تقویة الذاكرة.
- الفرق بين العلل التى تشتبه اسبابها و تختلف اعراضها.
- کتاب الفصول و البلاغات يا الفصول في سائر العلوم و البلاغات.
- رسالة في اسباب الوفاة.
- رسالة في التحذر من اخراج الدم من غير حاجة.
- مقالة في الجذام و اسبابه و علاجه.
- رسالة في المقعدة و اوجاعها.
- کتاب في نعت الاسباب المولده للوباء في مصر و طريق الحيله في دفع ذلك و علاج مايتخوف منه.
- رساله في النوم و اليقظه.
- مغازى افريقيا في فتوحات العرب لتونس.[۱].
پانویس
منابع مقاله