أربعة كتب في علوم القرآن
أربعة كتب في علوم القرآن با تحقیق دكتر حاتم صالح الضامن، کتاب پيرامون معرفى چهار کتاب از کتاب‌هاى تألیف شده در علوم قرآنى مى‌باشد. محقق در این کتاب به معرفى کتاب‌هاى: بيان السبب تألیف احمد بن عمار بن ابى العباس المهدوى و مسائل منثوره في التفسير تألیف ابن برى و المجيد في اعراب القرآن المجيد، تألیف سفاقسى و شرح ابيات الدانى كه مؤلف آن مجهول مى‌باشد، پرداخته است و در ادامه متن هر كدام از آنها را آورده و در مواردى كه لازم بود. در پاورقى آنها را شرح داده و آيات و روايات را نيز آدرس‌دهى كرده است. با توجه به كثرت مصادر و مراجعى كه در پایان هر كدام از کتاب‌ها معرفى داشته، به دست مى‌آيد برای نسخه‌شناسى متن اصلى تحقيقات فراوانى را انجام داده است. از جمله تلاشهاى محقق پى‌گیريهاى ايشان دربارۀ بدست آوردن نسخه‌هاى خطى هر كدام از کتاب‌هاى فوق است كه با مراجعه به کتابخانه‌هاى مختلف توانسته است نسخه‌هاى اصلى را به دست آورده، سپس به چاپ آنها اقدام نمايد. از طرف ديگر، با توجه به اينكه محقق در ابتداى هر کتاب به معرفى کتاب، آثار اساتيد و شاگردان پرداخته و برخى از مطالب مهم کتاب را تشريح كرده کتاب حاضر اهمیت ویژه‌اى پيدا نموده كه مى‌تواند مورد استفاده قرآن‌پژوهان قرار گیرد.
| اربعه کتب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ضامن، حاتم صالح (محقق)
مهدوی، احمد بن عمار (نویسنده) ابن بری، بری بن عبدالجبار (نویسنده) صفاقسی، ابراهیم بن محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | المجید فی اعراب القرآن المجید
بیان السبب الموجب لاختلاف القراءات و کثره الطرق و الروایات مسائل منثوره فی التفسیر و العربیه و المعانی |
| ناشر | عالم الکتب |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1418 ق یا 1998 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | قرآن - علوم قرآنی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 69/5 /الف4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
مطالب کتاب شامل 4 کتاب است که در چهار بخش معرفی شده است، در هر بخش، مقدمه‌ی شامل معرفی مؤلف، آثار و شاگردان و نسخه‌های خطی کتاب آورده شده و پس از متن کتاب منابع و مصادر کتاب ذکر شده است.
گزارش محتوا
- معرفى کتاب: بيان السبب الموجب لاختلاف القراءات تألیف: ابوالعباس احمد بن عمار بن ابى العباس المهدوى [۱]شامل: مقدمۀ محقق[۲]، معرفى مؤلف[۳]، شاگردان[۴]، آثار[۵]، نمونه‌هایى از نسخه‌هاى خطى[۶]، متن کتاب و فهرست منابع و مصادر[۷].
- معرفى کتاب:مسائل منثورة في التفسير تألیف: عبدالله ابى الوحش برّى بن عبدالجبار بن برّى معروف به ابن برّى [۸]شامل: مقدمۀ محقق[۹]، معرفى مؤلف[۱۰]، آثار، شاگردان[۱۱]، اساتيد[۱۲]، نمونه‌اى از نسخه‌هاى خطى[۱۳]، متن کتاب و فهرست منابع و مآخذ.
- معرفى کتاب: المجيد في اعراب القرآن المجيد تألیف: برهان‌الدين ابواسحاق ابراهیم بن محمد بن ابراهیم بن ابى القاسم القيسى السفاقسى المالكى[۱۴] شامل: مقدمۀ محقق[۱۵]، معرفى مؤلف[۱۶]، منابع و مصادرى كه مؤلف از آنها استفاده نموده[۱۷]، روش مؤلف[۱۸]، جايگاه و اهمیت کتاب، نمونه‌هاى خطى از کتاب و متن کتاب شامل: اعراب بسم الله، اعراب فاتحة الکتاب و مصادر و مراجعى كه محقق از آنها استفاده نموده است.
- شرح ابيات دانى دربارۀ الفاظ ظائيه(مؤلف کتاب مجهول است)[۱۹] شامل:مقدمۀ محقق[۲۰]، الفاظ ظائيه (كلماتى كه حرف ظ دارند)[۲۱]، متن کتاب و منابع[۲۲] و مصادر محقق[۲۳].
ویژگى‌ها
از آنجا كه این کتاب تحقيقى است پيرامون چهار کتاب از کتاب‌هاى علوم قرآنى كه محقق متن کتاب‌ها را بررسى و تحقيق نموده است، ویژگیهاى آن بازگشت به روش تحقيق محقق مى‌كند كه عبارتند از:
- در ابتداى معرفى هر کتاب.شرح مختصرى از زندگى مؤلف کتاب مذكور ارائه داده سپس آثار آن را معرفى مى‌نمايد.
- چنانچه کتاب داراى شرح باشد آن را معرفى نموده است.
- آيات موجود در متن کتاب، در پاورقى آدرس داده شده است.
- افراد مذكور در متن، شرح مختصرى در پاورقى برای آنها بيان شده است.
- در پایان معرفى هر کتاب، مصادر و منابع مورد استفاده محقق، معرفى شده است.
- در معرفى مؤلف، اساتيد و شاگردان آنها نيز معرفى شده‌اند.
- نمونه‌هایى از نسخه‌هاى خطى هر كدام از کتاب‌ها را ارائه داده است.
- در معرفى کتاب شرح ابيات دانى، الفاظى كه داراى حرف(ظاد) مى‌باشند مانند:حظر-حفظ و... را معرفى نموده است.
- در همین قسمت، اهمیت و جايگاه حرف ظاد را در بين حروف بيان نموده است.
- در کتاب:القول في السبب الموجب لاختلاف القراءات.
- سبب اختلاف قرائت‌ها كه بازگشت به حديث معروف سبعة احرف مى‌كند را مطرح، اقوال پيرامون این حديث را ذكر، آنها را بررسى مى‌نمايد.
- در کتاب مسائل منثورة في التفسير، معنى تكرار در آيۀ شريفه:«فانكحوا ما طاب لكم من النساء مثنى و ثلاث و رباع»نساء آيۀ 3 را مطرح و پاسخ آن را ارائه نموده است.
- در کتاب اعراب القرآن المجيد:معانى حرف باء در كلمۀ بسم الله را بيان نموده، آنگاه كلمۀ اسم را نيز معنا نموده است.
- در همین کتاب سورۀ فاتحة الکتاب بطور مفصل تجزيه و تركيب شده است.
- در کتاب:شرح ابيات دانى-اشعار مربوط به دانى ذكر سپس شرح آنها را همراه با آيات مربوطه ذكر نموده است.
نسخه‌شناسى
کتاب یک جلد، متن آن عربى و داراى 158 صفحه مى‌باشد كه مشخصات آن به قرار زير است:
- نوع كاغذ:اعلا
- چاپ:كامپيوترى
- جلد:شومیز
- نوبت چاپ:اول
- تاريخ انتشار:سال 1418 هجرى قمرى
- ناشر:انتشارات عالم الكتب-بيروت، لبنان
- داراى فهرست موضوعات کتاب
- کتاب:اربعة كتب في علوم القرآن
- مؤلفان:مهدوى، ابن برى، سفاقسى و مجهول.
- محقق:حاتم صالح الضامن
پانويس
- ↑ ر.ک: ج1، ص 7
- ↑ ر.ک: همان، ص9
- ↑ ر.ک: همان، ص10
- ↑ ر.ک: همان، ص10
- ↑ ر.ک: همان، ص11
- ↑ ر.ک: همان، ص15
- ↑ ر.ک: همان، ص36
- ↑ ر.ک: ج2، ص1
- ↑ ر.ک: همان، مقدمه، ص3
- ↑ ر.ک: همان، ص3
- ↑ ر.ک: همان، ص4
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص6
- ↑ ر.ک: ج3، ص1
- ↑ ر.ک: همان، مقدمه، ص3
- ↑ ر.ک: همان، ص4
- ↑ ر.ک: همان، ص5
- ↑ ر.ک: همان، ص5
- ↑ ر.ک: ج4، ص1
- ↑ ر.ک: همان، ص3
- ↑ ر.ک: همان، ص6
- ↑ ر.ک: همان، ص11
- ↑ ر.ک: همان، ص22
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب