گلستانه، سید علاءالدین محمد
سيّد علاء الدين محمّد گلستانه اصفهانى (م 1100 ق)، مولف منهج اليقين فرزند شاه سيّد ابوتراب محمّد على قاضى است. نسب شاه ابوتراب محمّد على، با چندين واسطه به مير ابوالفضل، جدّ سادات گلستانه مى‌رسد، از پدر علاء الدين گلستانه، همين اندازه اطّلاع داريم كه شاعرى با تلّخص «عصرى»، وى را هجو نموده است.
| نام | گلستانه، علاءالدین محمد |
|---|---|
| نام های دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 1110 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | [[منهج الیقین (شرح نامه امام صادق علیه السلام به شیعیان)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: شارح |
| کد مولف | AUTHORCODE2231AUTHORCODE |
از تاريخ تولّد سيّد علاء الدين، اطّلاعى در دست نيست و از استادانش فقط علّامه محمّدباقر مجلسى را مى‌شناسيم كه با خاندان گلستانه، وصلت نيز داشته است. از ايّام جوانى و تحصيل وى نيز اطّلاعى در دست نيست؛ ولى در اواخر عمرش از عالمان موجّه و مورد توجّه مردم و حاكمان صفوى در اصفهان به شمار مى‌رفته، به طورى كه دو بار به وى سمت وزارت پيشنهاد شده؛ ولى وى از شدّت پارسايى و تقوا، از پذيرش آن، خوددارى ورزيده است. آن‌چنان كه از كتب تاريخ عصر وى به دست مى‌آيد، وى در اصفهان، مشغول امورات شرعى و تبليغ احكام دين بوده و روزگار خود را با شرح و تفسير احاديث معصومان عليهم السلام سپرى مى‌كرده است.
ميرزا عبداللَّه افندى، در رياض العلماء، گلستانه را همدرس علّامه مجلسى و پدر خودش مى‌داند.
گلستانه، علاوه بر آن شاگرد علّامه محمّدباقر مجلسى بوده و كتاب قواعد الأحكام علّامه حلّى را نيز نزد ايشان، قرائت نموده و مجلسى، در سال 1091 ق، براى وى علامت بلاغْ نوشته است. علاوه بر آن، علّامه مجلسى، داماد خانواده آنها نيز بوده است. در مصادر در اين باره اختلاف است كه آيا علّامه مجلسى با خواهر وى يا با دختر خواهر وى ازدواج نموده است.
منزل مسكونى
منزل مسكونى سيّد علاء الدين گلستانه، در كوچه محلّ سكونت علّامه مجلسى قرار داشته است.
آقا سيّد مصلح الدين مهدوى اصفهانى كه درباره منزل مسكونى علّامه مجلسى تحقيق نموده، در اين باره چنين مى‌نويسد:
محلّ منزل علّامه مجلسى، به طور قطع و يقين، معلوم نيست؛ ليكن بر حسب قرائن، محلّ آن در كوچه امام جمعه در جنب مسجد جامع، قرار داشته است؛ زيرا بيشتر خاندان او در اين حدود، سكونت داشته‌اند. منزل ميرزا علاء الدين گلستانه (برادر زن علّامه مجلسى) در آخر اين كوچه و خانه مير صالح خاتون‌آبادى، در اواسط اين كوچه و منزل سيّد حسنعلى، خواهرزاده علّامه مجلسى، به شرح و صيّت‌نامه او، در جنب مسجد در قسمت شمالى مقبره علّامه مجلسى بوده است.
وفات
سيّد عبدالحسين خاتون‌آبادى، در كتاب وقايع السنين و الأعوام، در وقايع سال 1100 ق، چنين مى‌نويسد:
فوت سيّد سند، فاضل زاهد، جامع كمالات دينى و دنيوى، ميرزا علاء الدين محمّد پسر شاه ابوتراب گلستانه، صاحب شرح نهج البلاغة در بيست و هفتم شهر شؤال هزار و صد، در شصت نُه سالگى.
امّا قول ديگرى نيز در وفات وى نقل شده كه سال 1110 ق، است كه با گزارش حزين لاهيجى، سازگارتر است.
با توجّه به تاريخ تولّد حزين (سال 1103 ق) و اين كه گلستانه را ملاقات نموده، قطعاً گلستانه بعد از سال 1103 ق، وفات نموده است و اين كه درگذشت علّامه مجلسى در سال 1110 ق، بوده و بر اساس نوشته حزين، گلستانه نيز در همان اوان، در گذشته است، وفات او را در سال 1110 ق، تقويت مى‌كند. واللَّه العالم!
مدفن
درباره محلّ دفن سيّد علاء الدين محمّد گلستانه، اختلاف وجود دارد. مرحوم سيّد مصلح الدين مهدوى در كتاب مزارات اصفهان، در توصيف مقبره خواجه مير حسن مى‌نويسد:
در سمت شمال كوچه مسجد مصرى، از متفرّعات محلّه طوقچى، آثار قبرستان خرابه‌اى است و در اتاقى نيمه‌خراب، قبرى است كه به صورت سكّوى بزرگى مى‌باشد و نام مدفونِ در آن به نام حسن بن ابى عدنان، از بزرگان دانشمندان و عرفاى قرن هشتم بوده و در شب پنج‌شنبه دهم رمضان المبارك سال 788 ق، وفات يافته است. برخى از نويسندگان، قبر مرحوم علاء الدين محمّد گلستانه، متوفّا به سال 1100 ق، را نيز در همين محل مى‌دانند.
آثار
گلستانه، بيشتر عمر علمى‌اش را در تفسير آيات قرآن و شرح سخنان معصومان عليهم السلام صرف نموده و همه آثار وى، در اين دو موضوع است. روش وى در نگارش آثار، شيوه خطابى است و تعداد قابل توجّ از آثارش به فارسى نگاشته شده است تا عموم مردم بتوانند از آنها استفاده نمايند. از ميان آثار وى، كتاب منهج اليقين و روضة العرفا و اربعين حديث، به صورت چاپ سنگى منتشر شده و نسخ خطّى ساير آثارش در كتاب‌خانه‌ها نگهدارى مى‌شوند. عناوين آثارش به شرح زير است:
1. حدائق الحقائق فى شرح كلمات كلام اللَّه الناطق (شرح نهج البلاغة)، به عربى.
مهم‌ترين و مفصّل‌ترين اثر گلستانه، اين كتاب است. گلستانه، مدّت مديدى از عمر خود را صرف تدريس و شرح نهج البلاغة نموده است كه حاصل آن، تأليف چهار اثر در باره نهج البلاغة است كه حدائق الحقائق، مفصّل‌ترين آن. او در اين شرح، بسيارى از حوادث تاريخى و روايات مربوط به مطالب كتاب را نقل نموده و لغات را شرح كرده و بعضى مشكلات را در حواشى، توضيح داده است. سه جلد از اين شرح، تأليف شده است.
2. بهجة الحدائق (شرح نهج البلاغة)، به عربى. اين اثر، شرح كوتاه گلستانه بر نهج البلاغة است. او اين شرح را بعد از حدائق الحقائق، نگاشته است.
اين شرح نيز تاكنون به چاپ نرسيده و هفت نسخه از آن، شناسايى گرديده است.
مرحوم على‌اكبر غفّارى، در حواشى جلد هفتاد و چهارم بحار الأنوار، از اين شرح، استفاده نموده است. همچنين در برخى از نسخه چاپى نهج البلاغة، ترجمه لغات، از اين شرح نقل شده است.
3. شرح الخطبة الشقشقية. گويا بخشى از حدائق الحقائق وى كه شرح نهج البلاغة است.
4. شرح خطبه همّام. شرح مفصّلى است بر خطبه همّام. مولّف، اين شرح را در ضمن كتابش روضة العرفاء فى شرح الأسماء الحسنى، درج نموده است.
5. منهج اليقين. كتاب حاضر، كه بعد از اين، درباره آن توضيح خواهيم داد.
6. روضة العرفا و دوحة العلماء فى شرح الأسماء الحسنى، به عربى. اين كتاب با عنوان كاشف الأسماء، با نام مؤلّف ديگرى به چاپ رسيده است. از اين كتاب، تا كنون شش نسخه شناسايى شده است.
7. ترتيب مشيخه من لا‌يحضره الفقيه (رجال السيّد علاء الدين گلستانه). اين اثر، در 24 ورقه است و مؤلف در دايره‌هايى، اسانيد و رجال ذكر شده در مشيخه كتاب من لا‌يحضره الفقيه شيخ صدوق را مرتّب نموده است.
8. كتابت مثنوى «وامق و عذرا». مرحوم سنگلاخ، در امتحان الفضلاء، بيان نموده كه نسخه‌اى از مثنوى وامق و عذرا ى سروده عنصرى را ملاحظه كرده كه به خط سيد علاء الدين گلستانه، تحرير شده بود.
9. أربعون حديثاً. شرح و تفسير چهل حديث است كه به چاپ رسيده و در نسخه چاپى، آن را اشتباهاً به آقا نجفى اصفهانى نسبت داده‌اند.
10. روضة الشهداء.
11. فهرست «شرائع الإسلام»، اثر محقّق حلّى . وى، اين كتاب را در ربيع ثانى 1075 نوشته است. 12. فهرست چهار كتاب اهل سنّت. فهرستى است كه گلستانه بر كتاب جامع الاصول ابن اثير، صحيح البخارى، صحيح مسلم و بخشى از شرح نهج البلاغةى ابن ابى الحديد، نگاشته است و نسخه آن در كتاب‌خانه آیت‌الله گلپايگانى، به شماره /24 /26 5144، در 51 برگ، نگهدارى مى‌شود.
فرزندان و بازماندگان
مرحوم گلستانه، فرزندان و بازماندگان بسيارى داشته است. افراد زير، از جمله آنها هستند كه از آنها در آثار برخى مؤلّفان، ياد شده است:
1. سيّد محمّدباقر، فرزند علاء الدين گلستانه.
2. مير كمال الدين محمّد، فرزند علاء الدين گلستانه.
شاگردان
علاء الدين گلستانه، علاوه بر تأليف كتاب، شاگردانى را تربيت نموده و عدّه‌اى اجازه نقل روايت داده كه عبارت‌اند از:
1. سيّد ربيع اردستانى.
2. محمّد هاشم بن ابى طالب حسينى.
وابسته‌ها
[[منهج الیقین (شرح نامه امام صادق علیه السلام به شیعیان)]] / نوع اثر: کتاب / نقش: شارح