غريب القرآن و تفسيره
«غريب القرآن و تفسيره» اثر عبدالله بن يحيى بن مبارك يزيدى (متوفاى 237ق)، به زبان عربى است كه توسط محمد سليم الحاج تحقيق شده است.
| نام کتاب | غریب القرآن و تفسیره |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | الحاج، محمد سلیم (مصحح)
یزیدی، عبدالله بن یحیی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 82/3 /الف28 غ4 |
| موضوع | قرآن - مسایل لغوی
قرآن - واژه نامهها |
| ناشر | عالم الکتب |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1405 هـ.ق یا 1985 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11550AUTOMATIONCODE |
اولين چيزى كه در علوم قرآنى مورد نياز است، علوم لفظى و تحقيق درباره الفاظ قرآن است و اين كتاب نيز دربردارنده شرح و توضيح لغات مشكل قرآن است؛ لذا كتاب را مى‌توان از امّهات كتب علوم قرآنى به شمار آورد.
قبل از يزيدى علماى زيادى در اين موضوع كتاب نوشته‌اند؛ كسانى مثل ابان بن تغلب، رؤاسى، كسائى، مؤرج سدوسى، محمد بن مستنير، فرّاء، اباعبيده و اخفش و لذا يزيدى با تكيه بر آن آثار كتاب خود را تأليف كرده است (مقدمه، ص35).
از مزيت‌هاى يزيدى اين است كه ايشان شاگرد سه نفر از بزرگان علم لغت و قرآن به نام ابوعمرو بن علاء، يحيى يزيدى و فرّاء است؛ لذا كتاب او از اهميت ويژه‌اى برخوردار است (همان، ص44).
ساختار
كتاب حاوى تمهيد، مقدمه محقق و متن مى‌باشد. متن كتاب بر اساس تسلسل سورهاى قرآن منظم شده است؛ لذا از سوره حمد يا فاتحة الكتاب آغاز و به سوره ناس ختم شده است (همان، ص36 و 38).
كتاب در يك جلد منتشر شده و چنانچه از نام كتاب معلوم است مؤلف تمام الفاظ و عبارات قرآن را توضيح نداده بلكه عباراتى از سوره‌هاى قرآن كه فهم آن دشوار است را آورده و آنرا توضيح داده است.
گزارش محتوا
در مقدمه، ابتدا محقق به معناى لغوى و اصطلاحى «غريب» پرداخته و توضيح داده كه غريب در كلام يعنى كلامى كه دور از فهم است (متن كتاب، ص7). ايشان در ادامه مى‌گويند كه منظور از غريب اين نيست كه كلام داراى فصاحت و بلاغت نيست بلكه قرآن خود فصيح است و منزه از اين عيب مى‌باشد (همان، ص8). وى در ادامه، تاريخچه، اهميت و دليل نياز به علم غريب القرآن را توضيح مى‌دهد.
با توجه به اينكه نام كامل مؤلف در كتاب ذكر نشده و فقط به «يزيدى» اشاره شده، لذا محقق اين ابهام را برطرف كرده و مى‌گويد منظور از يزيدى، عبدالله بن يحيى است؛ سپس به زندگى‌نامه او و نيز شيوه تصحيح كتاب پرداخته است.
به نظر مؤلف در سوره فاتحة الكتاب چهار عبارت غريب وجود دارد و آن چهار عبارت عبارتند از «العالمين» به معناى «الخلق»، «يوم الدين» به معناى «يوم الجزاء»، «الصراط» به معناى «الطريق» و «المغضوب عليهم و لاالضالين» به معناى قوم «اليهود و النصارى».
ايشان قبل از هر عبارت غريبى، شماره‌اى گذاشته كه آن همان شماره آيه مى‌باشد، مثلاً «المغضوب عليهم و لاالضالين» كه چهارمين و آخرين عبارت غريب در سوره حمد مى‌باشد، با شماره هفت كه شماره آيه آن مى باشد، شماره‌گذارى كرده است.
مؤلف معمولاً عبارات غريب را با يك يا دو كلمه شرح داده است. و در برخى از موارد نيز براى تفصيل بيشتر، از اشعار، اقوال عرب، اقوال اهل لغت، آيه‌اى از قرآن و يا روايتى استمداد طلبيده است (مقدمه ص38 و 41).
ايشان در مواردى نظر خود را مى‌گويد سپس نظر ديگران را در پى آن مى‌آورد. مثلاً در آيه نه سوره صافات «واصب» را به معناى «دائم» گرفته سپس قول ديگرى در آن ذكر مى‌كند و مى‌گويد «و قالوا واجب» (متن، ص314).
مؤلف، برخى از سور قرآن را با نام غيرمعروف، يا عبارتى كه آن سوره با آن آغاز مى‌شود آورده است؛ مثلاً سوره «قمر» را با نام «اقتربت»، سوره «شورى» را با نام «حم عسق»، سوره «فاطر» را با نام «الملائكة» آورده است.
وضعيت كتاب
فهارس در پايان كتاب آمده است.
پاورقى‌هاى كتاب حاوى اختلاف بين اين تفسير با برخى از تفاسير ديگر همچون الجامع قرطبى و تفسير الغريب ابن قتيبه و درج ارجاعات، اختلاف قرائات (همان، ص324، پاورقى3)، توضيح برخى از لغات و... مى‌باشد.
منبع مقاله
مقدمه و متن كتاب.
پیوندها