انصاری، عبدالله بن محمد
نسب
«ابواسماعيل، عبدالله بن ابى‌منصور انصارى»، معروف به پير هرات، از علماى نام‌آور شريعت و پيران و رهروى باحقيقت و طريقت است كه با شش واسطه به ابوايوب انصارى مى‌رسد. ابوايوب انصارى، از صحابه حضرت رسول اكرم(ص) است كه صاحب رَحل رسول الله(ص) بوده و زمانى كه حضرت رسول(ص) از مكه به مدينه هجرت فرمود، همه استدعا داشتند كه حضرت به خانه آن‌ها وارد شود، اما حضرت فرمودند: «هر جا شتر فرود آيد، من آنجا درآيم». شترِ حضرت، در خانه ابوايوب بنشست و حضرت به خانه ابوايوب درآمد.
ولادت
خواجه، نامش عبدالله، و كنيه‌اش اسماعيل و ملقب به شيخ الاسلام، به سال 398ق در غروب آفتاب روز جمعه دوم شعبان در قريه قهن‌دژ يا كهن‌دژ، از توابع طوس، در زمان خلافت القادر بالله عباسى، ديده به جهان گشود.
استادان، شاگردان و سفرهاى خواجه
عبدالله انصارى، از استادان زيادى كسب فيض كرد و با شخصيت‌هاى علمى و عرفانى عصر خود ملاقات نمود. اساتيد خواجه، بيشتر، مذهب شافعى داشتند. يحيى بن عمار شيبانى سيستانى، از شيراز به هرات آمد و تلاش ورزيد تا شيوه اهل طريقت را با شريعت، دمساز كند. وى در تفسير، حديث، شعر و ادب يد طولايى داشت و خواجه از محضر او استفاده بسيار كرد.
وى اصول و فروع مذهب شافعى را از محضر قاضى ابومنصور ازدى، فقيه و محدث و امام شافعيان هرات فراگرفت. ابومنصور حدود سى سال، بر مسند قضاوت تكيه داشت و با سلطان محمود غزنوى، بسيار نزديك بود. دربار غزنه به او اعتماد داشت.
خواجه در سال 417ق، در 21 سالگى براى كسب علم و معرفت به نيشابور سفر كرد. در سال 423ق، به زيارت خانه خدا شرفياب شد. در بغداد، مدتى اقامت گزيد تا از نزد ابوخلال بغدادى، متوفاى 439ق، بهره برد. وى هنگام بازگشت از سفر، به ديدار ابوالحسن خرقانى، متوفاى 425ق، شتافت و در مجلس وى آيينه دل را جلا داد؛ چنان‌كه در اين باب، خود خواجه مى‌گويد: «اگر خرقانى را نمى‌ديدم، حقيقت را نمى‌شناختم».
عبدالله انصارى، به ابوالحسن خرقانى ارادت زيادى داشت و او را با نثر آهنگين مسجع اين‌طور توصيف كرده است: «عبدالله، مردى بود بيابانى، مى‌رفت به طلب آب زندگانى، ناگاه رسيد به ابوالحسن خرقانى، چندان كشيد آب زندگانى كه نه عبدالله ماند و نه خرقانى».
خواجه بارها به نيشابور كه در آن وقت، مهد ادب و عرفان بود، سفر كرد و از نزد اساتيد بزرگوار، چيزها آموخت. با ابوسعيد ابى الخير، ملاقات كرد. خواجه نظام الدين طوسى، وزير مقتدر و دانشمند ملك‌شاه سلجوقى به وى ارادت داشت. عبدالله، با ذكاوت و حوصله‌مندى از نزد شيخ عمو، شيخ طاقى، شبرى سكزى، جراحى، محمد باشانى، احمد الحاجى، ابوعلى زرگر، بارودى، ابوعلى بوته‌گر، اسماعيل باس و ابوحضض كورتى بسى آموخت. گويند كه در اعتقاد، استاد خواجه، ابو عبدالله طاقى بوده است. پير هرات در علم حديث، تفسير و فقه يد طولايى داشت.
عبدالله انصارى، به مريدان و شاگردانش بيشتر درس تفسير قرآن شريف و وعظ مى‌داد و تا آخر عمر به آن تداوم بخشيد؛ به قول استاد زرين‌كوب: «مجالس تفسير خواجه درس معرفت و درس ذوق و حال بود».
از شاگردان خواجه مى‌توان از عبد الاول سگزى، ابوالفتح عبد الملك كروخى، ابو جعفر محمد صيدلانى، ابوجعفر حنبل بن على البخارى، ابوالفخر قاينى، عبد الصبور بن عبد السلام، حسين الكتبى، احمد قلانسى و ابوالفضل رشيد الدين الميبدى نام گرفت.
در اوايل سلجوقيان، خواجه در اثر پافشارى مخالفان، مجبور به ترك هرات شد و چند ماهى از زادگاهش دور گرديد. همچنان در سنه 458، وى به اصرار اشاعره و به اشارت خواجه نظام الملك براى مدتى از هرات به بلخ تبعيد شد.
آثار
- منازل السائرين؛
- رساله صد ميدان؛
- ذم الكلام و اهله؛
- مختصرفى آداب الصوفية و السالكين الطريق الحق؛
- مناقب الامام احمد حنبل؛
- المعارف يا محبت‌نامه؛
- فى المناجات؛
- رسايل منسوب به خواجه عبدالله انصارى؛
- كشف الأسرار و عدة الأبرار، معروف به تفسير خواجه عبدالله انصارى، يكى از گنجينه‌هاى نفيس دينى و ادبى آن دوره است كه به خواجه منسوب كنند، ليكن مؤلف اصلى آن، دانشمند فرزانه‌اى بوده به نام امام السعيد، رشيد الدين، ابى الفضل بن ابى سعيد، احمد بن محمد بن محمود الميبدى كه آن را در سال 520ق، تأليف كرده است.
يكى از كارهاى ديگر خواجه، املاء «طبقات الصوفيه» سلمى به زبان درى هروى است كه در مجالس درس و بحث انجام شده و سپس يكى از شاگردانش آن اوراق را تدوين كرد و در تاريخ، به «طبقات الصوفيه» هروى مشهور گرديد. از روى اين كتاب مى‌توان با واژگان هروى رايج آن زمان و نثر آن روزگار آشنا شد.
وفات
گرچه در چند سال پايان عمر، خواجه، فروغ چشمان خود را از دست بداد، اما تاريكى‌هاى جهان بيرون بر وى اثرى ننهاد و وى با روشنايى درون همچنان به تفسير و تذكير پرداخت. وى در آدينه سال 481ق، روى در نقاب خاك كشيد. آرامگاهش در بقعه كازرگاه هرات كه اكنون معروف به «بزرگاه» است، قرار دارد و زيارتگاه مشتاقان و ارادتمندان او مى‌باشد.
اين پير روشن‌ضمير، داراى قوه حافظه‌اى بس خارق‌العاده بوده، چنان‌كه خود گفته: «هرچه از قلم من بگذرد، آن را حفظ مى‌كنم».
در «فوائد الرضوية»، از ايشان نقل شده است كه: «خواجه، عليه‌الرحمه گفت: سيصد هزار حديث و هزار هزار سند حفظ كرده‌ام». در «نفحات الأنس»، از خواجه آورده است: «من صد هزار بيت از شعراى عرب، ياد دارم».
وابسته‌ها
منازل السائرین إلی الحق المبین / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
مناجات نامه خواجه عبدالله انصاری / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
سرگذشت پیر هرات / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
کشف الاسرار و عدة الابرار ( معروف به تفسیر خواجه عبدالله انصاری) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
طبقات الصوفية (انصاري هروي)طبقات الصوفیة / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
منازل السائرین / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
تسنیم المقربین / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
خلاصه تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید بفارسی از کشف الاسرار ده جلدی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
مجموعه رسایل فارسی خواجه عبدالله انصاری / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
ترجمه و متن منازل السایرین علل المقامات و صد میدان / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
شرح منازل السائرین خواجه عبدالله انصاری بر اساس شرح عبد الرزاق کاشانی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
مقامات عارفان سه اثر بزرگ از سه عارف بزرگ / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
منازل السائرين / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
الأربعين في دلائل التوحيد، رسالة في الذب عن أبي الحسن الأشعري / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
ارکان عرفان (مجموعه چهار رساله مشهور) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
رسائل جامع عارف قرن پنجم هجري قمري خواجه عبدالله انصاري هروي / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
شرح منازل السائرین / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
شرح منازل السائرين / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
طبقات الصوفیة (انصارى) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
طبقات الصوفیه (انصارى) / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
خلاصه تفسیر ادبی و عرفانی قرآن مجید بفارسی از کشف الاسرار ده جلدی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده