صرف العين
صرف العين، تألیف خلیل بن ایبک صفدی (متوفی 764ق)، از جمله آثار در موضوع ادبیات عرب است. محمد عبدالمجید لاشین کتاب را مورد تحقیق قرار داده و مقدمه مفصلی بر آن نوشته است.
| صرف العين | |
|---|---|
ساختار
کتاب در دو جلد تدوین شده است. تمامی جلد اول کتاب به مطالب و مقدمه محقق اثر عبدالمجید لاشین اختصاص یافته است. متن کتاب صرف العين در جلد دوم آمده است. شیوه نگارش صفدی در این کتاب نیز همانند سایر آثارش مشتمل بر خطبه و مقدمه (که تنها شش برگ از آن باقی مانده است)، سپس مقدمات (در 21 فصل) و در آخر نتیجه (که به ترتیب حروف الفبا تنظیم شده و بیش از 200 صفحه از کتاب را در بر گرفته) است <ref> ر.ک: مقدمه محقق، ص18-17خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد.
محقق اثر منابع مورد استفاده مؤلف را در چهار گروه دسته‌بندی کرده است: مصادر قرآنی و حدیث (مانند زاد المسافر ابن جوزی، تفسیر کبیر فخر رازی، موطأ مالک و صحیح بخاری و مسلم)؛ مصادر فقهی (مانند الهداية شرح بداية المبتدي مرغینانی در نقل آراء حنفیه، المغني ابن قدامه در بیان آراء حنابله و...)؛ مصادر لغوی و ادبی (مانند صحاح جوهری، مخصص ابن سیده، فقه اللغة و لباب الآداب ثعالبی) و مصادر طبی (مانند قانون ابن سینا، طب کبیر فخر رازی) <ref> ر.ک: همان، ص149-148خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد.
گزارش محتوا
محقق کتاب در مقدمه‌اش، چگونگی برخورد با کتاب صرف العين را چنین توضیح می‌دهد: «این کتاب را زمانی که مشغول به تحقیق کتاب «لذة السمع في صفة الدمع» بودم، شناختم و عجله‌ای آن را مطالعه کردم. با مطالعه آن دو برایم روشن شد که هر دو کتاب موضوع واحدی دارند که همانا چشم و اشک است و یکی دیگری را تکمیل می‌کند. بهتر دیدم که آنچه را آغاز کرده‌ام تمام کنم و کتاب دوم را نیز مانند کتاب اول مورد تحقیق و مطالعه قرار دهم. پس نسخه‌های خطی آن را از مکان‌هایی که احتمال می‌دادم جستجو کردم و تنها دو نسخه در برلین و استانبول یافتم. تصویر آن دو نسخه را به دست آوردم <ref> ر.ک: همان، ص4خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد.
عبدالمجید لاشین، دشوارترین کار را «ترتیب صفحات» دانسته است؛ چراکه خواننده با فراغت از مطالعه یک صفحه از کتاب، در صفحه مقابل سخن جدیدی را در برابر خود می‌یابد که ارتباطی به ماقبل آن ندارد. در لفظ از آن دور شده و در معنا هم با آن موافق نیست <ref> ر.ک: همانخطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد. محقق اثر این مشکل را با استفاده از منابعی که نویسنده از آنها استفاده کرده یا مطالبی که در فصول پیشین یا پسین به آنها ارجاع داده و یا شیوه صفدی در نگارش، به اصلاح ترتیب صفحات کتاب پرداخته است<ref> ر.ک: همان، ص6-5خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد.
صفدی فصل اول کتابش را با ذکر کاربردهای مجازی و حقیقی لفظ عین در قرآن کریم آغاز کرده است<ref> ر.ک: همان، ص24-23خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد. پس از آن روایات فراوانی در موضوع چشم از منابع اهل سنت گرد آورده و در صورت نیاز شرح کرده است<ref> ر.ک: همان، ص46-27خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد.
دیه عین، نماز کسی که بیماری چشمی گرفته است، عین لفظ مشترک است، محاسن و معایب چشم و کیفیت نگاه کردن از جمله عناوین مباحث کتاب است.
نویسنده در فصل نوزدهم کتاب، چشم انسان را دارای ساختاری هفت‌گانه دانسته است. این کلام خلاصه‌ای از سخن علی بن عیسی در تذکره و احتمالا شرح سخن ابن سیناست. صلبه، مشیمیه، شبکیه، عنکبوتیه، عنبیه، قرنیه و ملتحمه بخش‌های هفت‌گانه چشم آدمی است که برخی در عدد آن اختلاف کرده‌اند. نویسنده پیش از توضیح بخش‌های مذکور، رطوبت‌‌ها و اعصاب چشم را نیز توضیح داده است <ref> همان، ج2، ص254خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد.
در بخش نتیجه کتاب نیز اشعار از منابع مختلف گردآوری و بر اساس قافیه به ترتیب حروف الفبا ارائه شده است<ref> همان، ص494-262خطای یادکرد: برچسب بازکنندهٔ <ref> بدشکل است یا نام بدی دارد.
وضعیت کتاب
فهرست آیات، احادیث، امثال و حکم، اشعار و ارجاز، مصادر و مراجع و فهرست مفصل مطالب هر دو جلد در انتهای جلد دوم ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.