شمیل، شبلی
شبلی شُمَیِّل (۱۲۶۷-۱۳۳۵ق / ۱۸۵۰-۱۹۱۷م)، پزشک، فیلسوف مادیگرا و از طلایعی نهضت فکری در جهان عرب. او نخستین کسی بود که نظریه تکامل داروین را به طور گسترده به جهان عرب معرفی کرد و مجله «الشفاء» را بنیان نهاد. با وجود گرایشهای مادی و انتقادی، به عظمت شخصیت امام علی(ع) و بلاغت قرآن اقرار داشت.
| شبلی شمیل | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | شبلی بن ابراهیم شمیل |
| نام پدر | ابراهیم شمیل |
| ولادت | ۱۲۶۷ ق / ۱۸۵۰ م (به روایتی ۱۲۷۶ ق / ۱۸۵۳ م) |
| محل تولد | روستای کفرشیما، لبنان، لبنان (ولایت سوریه عثمانی) |
| محل زندگی | بیروت، پاریس، استانبول، قاهره، طنطا، اسکندریه |
| رحلت | ۱۳۳۵ ق / ۱۹۱۷ م |
| مدفن | قاهره، مصر |
| طول عمر | حدود ۶۷ سال |
| دین | مسیحی (کاتولیک یونانی) |
| پیشه | پزشک، فیلسوف، روزنامهنگار، نویسنده، شاعر، مترجم |
| منصب | بنیانگذار و سردبیر مجله «الشفاء» |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | دکترای پزشکی |
| دانشگاه | کالج سوری پروتستان (دانشگاه آمریکایی بیروت)، پاریس |
| علایق پژوهشی | فلسفه، نظریه تکامل (داروینیسم)، علوم طبیعی، سیاست، نقد اجتماعی |
| برخی آثار | |
ولادت
شبلی بن ابراهیم شمیل در سال ۱۲۶۷ هجری قمری (مطابق با ۱۸۵۰ میلادی، به روایتی ۱۲۷۶ق / ۱۸۵۳م) در روستای «کفرشیما» در لبنان به دنیا آمد.[۱] [۲]خانواده او از مسیحیان کاتولیک یونانی بودند. او در منطقه جبل لبنان که در آن زمان بخشی از ولایت سوریه در امپراتوری عثمانی محسوب میشد، رشد یافت.
تحصیلات
تحصیلات ابتدایی را در مدرسه «عیّنطورة» گذراند. سپس وارد «کالج سوری پروتستان» (که بعدها به دانشگاه آمریکایی بیروت تبدیل شد) شد و در آنجا به تحصیل علوم پرداخت. برای تکمیل تحصیلات در رشته پزشکی به پاریس سفر کرد و پس از آن به استانبول رفت تا در امتحانات پزشکی شرکت کند و موفق به اخذ مجوز رسمی طبابت شد. این تحصیلات گسترده، پایهای محکم در علوم تجربی و نیز آشنایی با جریانهای فکری جدید اروپا برای او فراهم آورد.[۳]
فعالیتها
پس از بازگشت به لبنان، به دلیل فضای نسبتاً بسته فکری، به مصر مهاجرت کرد. او ابتدا در شهر طنطا و سپس در اسکندریه و نهایتاً در قاهره ساکن شد و به طبابت پرداخت. مهمترین فعالیت فرهنگی او تأسیس مجله «الشفاء» در سال ۱۸۸۶ میلادی (۱۳۰۳ ق) در قاهره بود که اگرچه عمر کوتاهی داشت،[۴][۵] ولی محفلی برای نشر افکار نو شد. شمیل از طریق نگارش مقالات متعدد در مجلاتی مانند «المقتطف» و «الهلال»، افکار جدید از جمله اصول انقلاب فرانسه (آزادی، برابری، برادری)، نقد استبداد سیاسی و به ویژه نظریه تکامل داروین را به مخاطبان عرب زبان معرفی کرد. او به همراه سلامه موسی در سال ۱۹۱۴ میلادی مجله هفتگی «المستقبل» را منتشر کرد که پس از شانزده شماره توقیف شد. شمیل از مدافعان سرسخت علمگرایی و سکولاریسم به عنوان نظامی سیاسی برای ایجاد وحدت اجتماعی بود.
ویژگیهای فکری و اخلاقی
شبلی شمیل به عنوان یک «مادیگرا» شهرت داشت[۶] و به مکتب داروینیسم اجتماعی گرایش پیدا کرده بود. او استدلالهای علمی را مبنای فهم جهان میدانست و با تفکرات ماوراءالطبیعی مخالف بود. با این حال، شخصیتی پیچیده داشت؛ هوشی سرشار، ذهنی تحلیلگر، طبعی تند و شاعرانه داشت. به گفته نزدیکانش، مشتعل الذکاء (دارای هوش فروزان)، ناصر الضعیف (پشتیبان ضعیفان) و عدو القوی والمستبد (دشمن قدرتمندان و مستبدان) بود.[۷]
نظر وی درباره امام علی(ع): با وجود گرایشهای مادی، شمیل احترام عمیقی برای شخصیت امام علی(ع) قائل بود. او جمله معروفی در وصف امام دارد:
«اَلْاِمامُ عَلِيُّ بْنَ ابيطالِبٍ عَظيمُ الْعُظَماءِ نُسْخَةٌ مُفْرَدَةٌ لَمْ يَرَلَها الشَّرقُ وَ لاالغَرْبُ صُورةً طِبَقَ الْأصْلَ لا قَديماً وَ لا حِديثاً».
(امام علی بن ابی طالب، بزرگ بزرگان است. او یگانه نسخهای است که خاور و باختر، در گذشته و حال، صورت دیگری از آن که مطابق با اصل باشد، به خود ندیده است.)[۸]
همچنین، او با وجود مسیحی بودن، در شعری به مدح پیامبر اسلام(ص) پرداخت[۹]
وفات
شبلی شمیل سرانجام در سال ۱۳۳۵ هجری قمری (۱۹۱۷ میلادی) در قاهره درگذشت. درگذشت او در محافل فکری و ادبی مصر انعکاس یافت و شاعرانی مانند خلیل مطران و حافظ ابراهیم در رثای او شعر سرودند.[۱۰]
آثار
- فلسفة النشوء والارتقاء (شرح و دفاع از نظریه تکامل داروین)
- الحقیقة (رسالهای در اثبات مذهب داروین)
- مجموعة مقالات (گردآوری مقالات پراکنده او در مجلات)
- المعاطس (رساله)
- تحقیق و شرح کتاب «الاهویة والمیاه والبلدان» اثر بقراط (۱۸۸۵)
- تحقیق «أرجوزة ابن سینا»
- ترجمه نمایشنامه «ایفیگنیا» اثر ژان راسین
- رمان «عشق فی برهة من الزمان»
- مقالات متعدد در حوزههای سیاست، اجتماع و نقد
پانويس
- ↑ ر.ک: زکي، محمدمجاهد،، ج۳، ص ۱۰۲۸
- ↑ ر.ک: سرکیس، یوسف الیان، ج۱، ص ۱۱۴۴
- ↑ ر.ک: زکي، محمدمجاهد،، ج۳، ص ۱۰۲۸
- ↑ ر.ک: زکي، محمدمجاهد،، ج۳، ص ۱۰۲۸
- ↑ ر.ک: سرکیس، یوسف الیان، ج۱، ص ۱۱۴۴
- ↑ ر.ک: طباطبایی، محمدحسین، ج۱، ص۲۵
- ↑ ر.ک: زکي، محمدمجاهد،، ج۳، ص ۱۰۲۸
- ↑ ر.ک: حکیمی، محمدرضا، ج۱، ص۲۵۰
- ↑ ر.ک: حکیمی، محمدرضا، ج۱، ص۲۵۱
- ↑ ر.ک: زکي، محمدمجاهد،، ج۳، ص ۱۰۲۸
منابع مقاله
- زکي، محمدمجاهد، الأعلام الشرقية في المائة الرابعة عشرة الهجرية، ج۳، لبنان- بیروت، دار الغرب الاسلامی، الطبعة الثانية، ۱۹۹۴.
- سرکیس، یوسف الیان، معجم المطبوعات العربیة والمعرّبة، ج۱، قم، مکتبة آیةالله العظمی المرعشی النجفی، ۱۴۱۰ق.
- طباطبایی، محمدحسین، اصول فلسفه و روش رئالیسم، ج۱، تهران، انتشارات صدرا
- حکیمی، محمدرضا، ادبیات و تعهد در اسلام، قم: دلیل ما، ۱۳۸۳
- زرکلی، خیرالدین. الأعلام. جلد ۳.
- رزوق، أسعد. حوادث وخواطر - مذکّرات الدکتور شبلی شمیل. ۱۹۹۱م.
- مؤلف ناشناس. پژوهش عمیق. (برای نقل قول درباره امام علی)
- مقالات مجلات المقتطف و الهلال.