کلام جدید (خسروپناه)
کلام جدید، نوشته عبدالحسین خسروپناه (متولد 1345ش)، به بررسی جامع مباحث کلامی جدید و چالشهای فکری معاصر در حوزه دینشناسی میپردازد.
| کلام جدید | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خسروپناه، عبدالحسین (نويسنده) |
| ناشر | حوزه علميه قم. مرکز مطالعات و پژوهشهای فرهنگی |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1383ش |
| چاپ | 3 |
| شابک | 964-93001-0-4 |
| موضوع | کلام |
| زبان | عربی - فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /خ5ک8 203 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه نگارش
انگیزه نویسنده از تألیف این اثر، جمعآوری یادداشتها و مطالب تدریس سالها تحقیق و تدریس در حوزه علمیه قم و دانشگاههای تهران بوده است. این مجموعه با هدف پاسخگویی به چالشها و شبهات فکری و فرهنگی معاصر که متوجه باورهای دینی و اعتقادی، بهویژه در میان فرهیختگان جامعه است، نگاشته شده است. نویسنده، رسالت خود را در کمک به استحکام مبانی معرفتی دینی و دفاع از حریم معارف اسلامی در برابر آسیبهای فکری معاصر میداند[۱].
ساختار
کتاب، مشتمل است بر: پیش از گفتار، مقدمه چاپ سوم و هفده گفتار اصلی که هر گفتار به چندین بخش و زیربخش تقسیم شده است.
سبک نگارش
- رویکرد تحلیلی و تبیینی: نویسنده در تبیین مفاهیم و مسائل، رویکردی تحلیلی را اتخاذ کرده و تلاش میکند تا به عمق موضوعات بپردازد.
- جامعنگری و چندرشتهای: کتاب مباحث را از منظرهای مختلف مانند فلسفه، روانشناسی، جامعهشناسی و معرفتشناسی بررسی میکند.
- استفاده از منابع متنوع: نویسنده از منابع حوزوی و دانشگاهی و دیدگاههای متکلمان و فلاسفه اسلامی و غربی بهره برده است.
- شفافیت و وضوح: مطالب بهگونهای ارائه شده که خواننده بتواند با مفاهیم پیچیده بهراحتی ارتباط برقرار کند.
- پاسخگویی به شبهات معاصر: بخش قابل توجهی از کتاب به ارائه پاسخهای مستدل به شبهات و نقدهای معاصر وارد بر حوزه دین اختصاص دارد.
گزارش محتوا
گفتار اول (چیستی کلام و دانشهای همگون): در این گفتار، سه موضوع اصلی (دین پژوهی و رشتههای آن، چیستی کلام جدید و مسائل کلام جدید)، همراه با مباحث مرتبط با هرکدام عرضه شده است؛ مباحثی همچون: دیدگاههای گوناگون درباره ماهیت کلام جدید، معرفی و توضیح اجمالی دانشهایی مانند فلسفه اسلامی، فلسفه دین، کلام اسلامی، دینپژوهی تطبیقی، مردمشناسی دین، روانشناسی دین، جامعهشناسی دین، پدیدارشناسی دین، ادبیات و هنر دینی، اسطورهشناسی دین، تاریخ ادیان و...[۲].
گفتار دوم (چیستی دین): این بخش، به ارائه چهار موضوع اصلی: انواع تعریف دین، تعاریف دروندینی دین، تعاریف اصطلاحی دین و نقد و بررسی تعاریف دین میپردازد و در ذیل هریک، مباحثی متعدد و متنوع را مطرح میسازد؛ مباحثی همچون: موانع و مشکلات تعریف دین، دین در قرآن، دین در روایات، تعاریف متکلمان غربی و اسلامی و عالمان علوم انسانی از دین و... [۳].
گفتار سوم (روششناسی دینپژوهی): این فصل، به دو موضوع اصلی: مدلهای روششناسی دینپژوهی و رویکردهای روششناسی دینپژوهی میپردازد و در ذیل آنها مباحث "رویکرد دروندینی و نقد آن"، "رویکرد بروندینی و نقد آن" و "روش جمع دروندینی و بروندینی" را مطرح میکند [۴].
گفتار چهارم (عقل و دین): در این گفتار، پنج موضوع اصلی: «چیستی عقل»، «چیستی دین، وحی و ایمان»، «تاریخچه مسئله عقل و دین»، «دیدگاههای رابطه عقل و دین» و «چالشهای عقل و دین» مطرح میشود و در ذیل آنها مباحثی همچون: عقل در لغت و اصطلاح فلاسفه و متکلمان و در کتاب و سنت، مسئله عقل و وحی در غرب و در فرهنگ اسلامی، چالشهای عقلی و فلسفی در توضیح اعتقادات دینی، مسئله شرور در جهان و وجود خدا، مسئله معجزه و سازگاری آن با عقلانیت و...[۵].
گفتار پنجم (معرفتشناسی دینی): این گفتار، به تعریف و مشخصات معرفتشناسی دینی، تبیین مفهوم دین و ایمان و معرفت دینی میپردازد. بخش قابل توجهی از این گفتار به مبحث هرمنوتیک اختصاص دارد. دیدگاههای مختلف در زمینه هرمنوتیک، از جمله هرمنوتیک شلایر ماخر، دیلتای و گادامر و تأثیر آنها بر فهم متون دینی و معرفت دینی بررسی و نقد میشود[۶].
گفتار ششم (قبض و بسط تئوریک شریعت): این گفتار، به ارکان نظریه قبض و بسط تئوریک شریعت، از جمله تمایز دین از معرفت دینی، تمایز احکام دین از احکام معرفت دینی، بشری بودن معرفت دینی، ترابط عمومی معارف بشری، ارتباط معارف دینی با معارف بروندینی، تحول معرفت دینی بهتبع قبض و بسط در سایر معارف بشری و... میپردازد. همچنین، نقدهای مختلف وارد بر این نظریه و ادعاهای مربوط به ثبات و تحول معرفت دینی مورد بحث و بررسی قرار میگیرند[۷].
گفتار هفتم (قرائتهای مختلف از دین): این گفتار، به بررسی دلایل اختلاف قرائتهای مختلف از دین میپردازد و عواملی مانند دیدگاه مؤلف و مفسر، نقش پیشدانستهها در تفسیر و منابع اختلاف را تحلیل میکند. دیدگاههای مختلف درباره علل و ریشههای تنوع در فهم دینی مورد بررسی قرار میگیرد و به مسائل انسجام و تناقض در برداشتها توجه میشود[۸].
گفتار هشتم (پلورالیسم دینی): این گفتار، به تبیین مفهوم پلورالیسم دینی و رویکردهای مختلف درباره تنوع ادیان میپردازد. دیدگاههایی چون انحصارگرایی، شمولگرایی و کثرتگرایی دینی مورد بررسی قرار میگیرد. همچنین، مباحث مربوط به وحدت و کثرت ادیان، اشتراکات و افتراقات، و معیارهای کلامی پلورالیسم دینی مطرح و تحلیل میشوند[۹].
گفتار نهم (دین و دنیا): این گفتار، به بررسی چگونگی رابطه دین و دنیا میپردازد و از دلایل طرفداران سکولاریسم در مسیحیت و چالشهای پیوند دین و دنیا، عوامل گرایش مسیحیان به سکولاریسم و دلایل پیوند دین و دنیا از منظر اسلامی، از جمله رابطه دنیا و آخرت و... سخن میگوید[۱۰].
گفتار دهم (کارکردهای دین): این گفتار، به مفهوم کارکردگرایی، کارکردهای گوهر دین (مانند پاسخ به احساس تنهایی، کاهش دادن ترس از مرگ، معنا دادن به زندگی، حل تنازع و تعارض آدمیان، کنترل افراد جامعه، نقش دین در همبستگی اجتماعی و...) تشریح میشود. همچنین، کارکرد باورهای اسلام، از جمله کارکرد فیء، روزه، کارکرد و حکمت حرمت همجنسبازی و زنا، کارکرد حکمت حکم شرعی طلاق و... نیز مورد بررسی قرار میگیرد[۱۱].
گفتار یازدهم (گفتمان ایمان دینی): این گفتار، به شرح معنای ایمان، حقیقت، ارکان و شرایط ایمان و دیدگاههای متکلمان و حکمای اسلامی درباره ایمان میپردازد. همچنین، ایمان در قرآن، عوامل و موانع ایمان دینی و چالشهای بحرانزا در ایمان بررسی میشود[۱۲].
گفتار دوازدهم (تجربه دینی و تجربه عرفانی): این گفتار، به شرح چیستی تجربه دینی و عرفانی، نظریههای مربوط به آن (مانند نظریه احساس، ادراک حسی، اصالت طبیعت و...) میپردازد. ویژگیهای تجربه دینی و انواع آن و توجیه نظام دینی و اعتقادی با تجربه دینی و عرفانی نیز مورد بحث قرار میگیرد[۱۳].
گفتار سیزدهم (زبان دین): این گفتار، به بررسی رویکردهای مختلف پیرامون زبان دین (مانند نظریههای متفکران اسلامی و غربی) میپردازد[۱۴].
گفتار چهاردهم (علم و دین): این گفتار، به بررسی ماهیت علم و دین و انواع رابطه علم و دین میپردازد. همچنین، راهحلهای تعارض علم و دین را مطرح میکند[۱۵].
گفتار پانزدهم (علم دینی): این گفتار، به بررسی علم و دین، انواع رابطه علم و دین و اهمیت طرح مسئله علم دینی میپردازد. همچنین، انگیزههای طرح علم دینی، تأثیرگذاری دین و متافیزیک بر علم و انواع تأثیرگذاری دین بر علم و... بررسی میشود[۱۶].
گفتار شانزدهم (قرآن و تئوری تحول): این گفتار، به پیشینه نظریه ثبات و تحول و انواع مکاتب مربوطه میپردازد. دیدگاه چارلز هاج، جیمز مکاش و نظریه تکامل و دیدگاههای اسلامی درباره آفرینش انسان، از جمله دیدگاههای دکتر سحابی و آیتالله طالقانی و...، بررسی میشود[۱۷].
گفتار هفدهم (دین و اخلاق): این گفتار، به تعریف و محورهای رابطه دین و اخلاق میپردازد. دیدگاههای مربوط به باورهای اخلاقی، گزارههای اخلاقی یا علم اخلاق، دفاع فلسفی از گزارههای اخلاقی و تبیین مفاهیم ارزشی و تکلیفی مورد بررسی قرار میگیرد. همچنین، مفهوم رابطه اخلاق و دین، دیدگاههای اندیشمندان غربی و اسلامی و چالشهای رابطه دین و اخلاق مطرح میشود[۱۸].
پانویس
- ↑ ر.ک: پیش از گفتار و مقدمه چاپ سوم، صفحه ص - ق
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص3-20
- ↑ ر.ک: همان، ص24-40
- ↑ همان، ص46-54
- ↑ ر.ک: همان، ص57-86
- ↑ ر.ک: همان، ص89-118
- ↑ ر.ک: همان، ص122-146
- ↑ ر.ک: همان، ص151-158
- ↑ ر.ک: همان، ص163-216
- ↑ ر.ک: همان، ص225- 248
- ↑ ر.ک: همان، ص251-278
- ↑ ر.ک: همان، ص282-298
- ↑ ر.ک: همان، ص282-326
- ↑ ر.ک: همان، ص330- 336
- ↑ ر.ک: همان، ص344-364
- ↑ ر.ک: همان، ص369-384
- ↑ ر.ک: همان، ص387- 440
- ↑ ر.ک: همان، ص444-469
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.