سواد قجر و بیاض قاجار
سواد قجر و بیاض قاجار تألیف محسن خلیلی (متولد 1346ش)، پژوهشگر تاریخ و روابط بینالملل. این کتاب مجموعهای از دوازده جستار انتقادی است که با رویکردی نظری به تحلیل ساختارها و سازوکارهای پنهان در سیاست و روابط خارجی دورۀ قاجار میپردازد و با نقد روایتهای مرسوم، درصدد افشای روابط سلطه و تغییر نگرش نسبت به این دوره تاریخی برآمده است.
| سواد قجر و بیاض قاجار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خلیلی، محسن (نویسنده) |
| ناشر | یام |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1404ش |
| چاپ | اول |
| شابک | 978-622-91531-9-2 |
| موضوع | ایران -- تاریخ -- قاجاریان، 1193-1344ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 1311/خ8س9 1404 |
ساختار
کتاب شامل یک پیشگفتار، دوازده جستار اصلی و یک پسگفتار است.
گزارش کتاب
«سواد قجر و بیاض قاجار» نوشته محسن خلیلی، کتابی است در حوزۀ تاریخ تحلیلی دورۀ قاجار که با اتخاذ رویکرد پژوهش انتقادی به واکاوی عمیق و چندلایۀ مسائل سیاست خارجی و روابط بینالملل ایران در این عصر میپردازد. نویسنده در پیشگفتار، مبانی نظری پژوهش انتقادی را شرح میدهد و هدف خود را نه تنها توصیف واقعیت، بلکه نقد شرایط موجود و آشکار کردن ساختارهای پنهان سلطه برای کمک به تغییر نگرش میداند. جستارهای دوازدهگانه کتاب، هرکدام با بهرهگیری از چارچوبهای نظری خاص، جنبهای متفاوت و اغلب مغفول از تاریخ قاجار را مورد مداقه قرار میدهند.
جستار نخست با ارائه یک چارچوب نظری برساخته، به ریشهیابی و توضیح «راز انفعال مشهود و مشهور قاجاران در روابط خارجی» میپردازد.
جستار دوم با تمایز قائل شدن میان دو مفهوم «روابط» و «سیاست»، این پرسش را مطرح میکند که آیا قاجاران صاحب «سیاست خارجی» به معنای مدرن آن بودند یا صرفاً به «روابط خارجی» میپرداختند.
جستار سوم ماهیت و الگوی «تصمیمگیری» در این دوره را تحلیل کرده و آن را بیشتر «تصمیمگری» (در برابر تصمیمسازی نظاممند) قالببندی میکند.
جستار چهارم به بررسی جهانبینی قاجاران و نحوۀ ادراک و تفسیر آنها از جهان خارج به عنوان «خارج و غیر و بیگانه و دیگری» اختصاص دارد.
سه جستار بعدی به دیدگاه قدرتهای خارجی نسبت به ایران میپردازد:
جستار پنجم به بازخوانی ذهنیت انگلیسیها، جستار ششم به ذهنیت روسها و جستار هفتم به دیدگاه یک آمریکایی (نمایندۀ ایالات متحده) از ایران عصر قاجار میپردازد. جستار هشتم با نگاهی نو به یکی از پرحاشیهترین قراردادهای این دوره، یعنی «قرارداد رویتر» مینگرد و لایههای پنهان محتوا و پیامدهای آن را واکاوی میکند. جستار نهم با بررسی اعلام بیطرفی ایران در دو جنگ جهانی، شکاف میان «اعلام یک سیاست» و «قدرت اعمال آن سیاست» را آشکار میسازد.
سه جستار پایانی کتاب به بازخوانی انتقادی سه شخصیت اثرگذار دورۀ قاجار در حوزۀ روابط خارجی اختصاص یافته است: جستار دهم به میرزاتقیخان امیرکبیر، جستار یازدهم به میرزاحسینخان سپهسالار و جستار دوازدهم به میرزاملکمخان ناظمالدوله. در این جستارها، نویسنده با تکیه بر اسناد، درصدد برآمده تا میزان فهم و درک این رجال از نظام بینالملل و قابلیت آنها برای طراحی و اجرای یک سیاست خارجی کارآمد را مورد ارزیابی مجدد قرار دهد. کتاب با یک پسگفتار به پایان میرسد و کتابنامهای مفصل، منابع پژوهشی نویسنده را در اختیار خواننده قرار میدهد. این اثر با عبور از تاریخنگاری توصیفی صرف، خواننده را به تفکر انتقادی درباره مبانی فکری، ساختارهای قدرت و محدودیتهای عمل سیاسی در عصر قاجار دعوت میکند.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات