فراتر از امر بشری
فراتر از امر بشری، نوشتهی عبدالحسین خسروپناه دزفولی (متولد 1345ش)، استاد فلسفه که به نقد دیدگاههای عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری درباره وحی میپردازد.
| فراتر از امر بشری | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خسروپناه، عبدالحسین (نويسنده) پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. پژوهشکده حکمت و دین پژوهی. گروه کلام و دین پژوهی (سایر) |
| عنوانهای دیگر | نقدی بر دیدگاه سروش و مجتهد شبستری پیرامون وحی |
| ناشر | پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامی. سازمان انتشارات |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1402ش |
| چاپ | 2 |
| شابک | 978-600-108-507-9 |
| موضوع | سروش، عبد الکریم، 1324 - -- دیدگاه درباره وحی و الهام - مجتهد شبستری، محمد، 1315 - -- دیدگاه درباره وحی و الهام - وحی - اسلام |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 4ف5خ 220/3 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه نگارش
انگیزه اصلی نویسنده از تألیف این اثر، پرداختن به چالشها و پرسشهای مطرح شده از سوی اندیشمندان معاصر، بهویژه عبدالکریم سروش و محمد مجتهد شبستری، در خصوص وحی و دین است. هدف این کتاب پاسخگویی به ابهامات موجود در حوزه عقاید و کلام دینی و تبیین نقاط ضعف دیدگاههای مذکور درباره وحی و الهیات است[۱].
اهمیت کتاب
- پاسخگویی به ابهامها در حوزه عقاید و کلام دینی: به ابهامات متعدد در زمینه اعتقادات و مباحث کلامی پاسخ میدهد[۲].
ساختار
کتاب شامل یک پیشگفتار، یک مقدمه، دو بخش اصلی و در پایان یک جمعبندی و نتیجهگیری، منابع و نمایهها است. بخش اول به تبیین و نقد دیدگاه عبدالکریم سروش و بخش دوم به دیدگاه محمد مجتهد شبستری میپردازد.
گزارش محتوا
پیشگفتار: این بخش به اهمیت پژوهش در عرصه حیات دینی و ضرورت مقابله با جریانهای فکری معاصر میپردازد. نویسنده توضیح میدهد که پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با هدف بازپژوهی حکمت و کلام اسلامی، تبیین و ساماندهی مبانی اندیشه دینی و پاسخ به شبهات، اقدام به تألیف این اثر کرده است[۳].
مقدمه: در این قسمت، نویسنده به اهمیت و ضرورت موضوع وحی، پیشینه تحقیق، هدف و کاربرد آن، روش تحقیق، تعریف مسئله و بیان سؤالات تحقیق، فرضیه یا فرضیههای تحقیق و نوآوریهای پژوهش اشاره میکند. در اینجا تأکید میشود که بحث وحی، موضوعی اساسی در اندیشه دینی است و نیاز به بررسی علمی و بیطرفانه دارد. همچنین به تقسیمبندی انواع وحی از دیدگاه قرآنی و تفاوت میان آنها اشاره شده است[۴].
بخش اول: تبیین و نقد مواردی از دیدگاه وحیشناسانه عبدالکریم سروش: این بخش بهتفصیل دیدگاههای عبدالکریم سروش درباره وحی را بررسی و نقد میکند: فصل اول: سیر مراحل ادعاهای سروش درباره وحیشناسی و نقد آن: این فصل به سیر تطور نظریه وحی سروش، از کتاب «بسط تجربه نبوی» در سال ۱۳۷۷ ش آغاز میشود. سروش در این مرحله وحی را نوعی تجربه نبوی میداند که محصول شخصیت و تجربه پیامبر(ص) است و قرآن را بهعنوان محصول این تجربه میداند. در میانه راه در سال 1386ش به این ادعا که «قرآن کلام محمد(ص) است» تمایل پیدا کرد و اخیرا به رویاانگاری وحی رسیده است. نقدها شامل اشکالاتی چون بشری بودن وحی، احتمال خطا در آن و عدم سازگاری با ماهیت قدسی قرآن است. دیدگاه سروش درباره «رؤیاانگاری وحی» و تشبیه وحی به رؤیا یا شعر شاعران نیز در اینجا مورد بحثوبررسی قرار گرفته است. پاسخها به این ادعاها با استناد به آیات قرآنی و دلایل عقلی ارائه شده است. این فصل همچنین به نقد روششناختی و زبانشناختی دیدگاه سروش میپردازد[۵].
فصل دوم: نقدهای مبنایی وحیشناسی سروش؛ این فصل به نقد مبانی زیربنایی نظریه وحی سروش میپردازد. این مبانی شامل مبانی زبانشناختی، مبانی معرفتشناختی، مبانی هرمنوتیکی و مبانی دینشناختی است. در نقد مبانی زبانشناختی، به موضوعاتی چون مشترک بودن صفات الهی و بشری و عدم تفاوت معنایی آنها پرداخته میشود. در نقد مبانی معرفتشناختی، بحث بر سر این است که آیا وحی یک تجربه کاملاً شخصی است یا دارای جنبه عینی و قابلاثبات است. در بخش هرمنوتیک، به پیشفرضهای تأثیرگذار بر فهم متن و رابطه بین فهم بشری و وحی الهی پرداخته میشود. نقد دینشناختی نیز به دیدگاه سروش درباره ذات و عرضی بودن دین، و همچنین دین تجربی و دین حداقلی میپردازد[۶].
فصل سوم: نقدهای رویکردهای وحیشناسانه سروش (در قالب پرسشوپاسخ)؛ این فصل در قالب پرسشوپاسخ، به نقد رویکردهای خاص سروش در فهم وحی میپردازد. پرسشها و پاسخها شامل مباحثی چون «وحی، تجربه و الهام به انسان بهسان شاعران»، «پیامبر(ص)، آفریننده وحی»، «شرایط حاکم بر زندگی پیامبر(ص)»، «خطاپذیری وحی در امور خاص»، «قرآن کلام محمد است»، «شعر بهعنوان خلاقیت هنری وسیلهای برای درک وحی»، «مایهگذاشتن از مولانا»، «بشری بودن پیامبر(ص)»، «خطیب و بلندگو (متافیزیک قرب و متافیزیک بعد)»، «متأثرشدن وحی از فرهنگ زمانه»، و «خطا در قرآن و علم پیامبر(ص)» هستند. همچنین به نقد و بررسی مسائلی مانند «هفتآسمان»، «مس شیطان» و «رجم شیطان» پرداخته میشود[۷].
بخش دوم: تبیین و نقد دیدگاههایی از محمد مجتهد شبستری در ارتباط با وحی؛ این بخش به دیدگاههای محمد مجتهد شبستری و نقد آنها میپردازد: فصل اول: دیدگاه هرمنوتیکی و تفسیری مجتهد شبستری و نقد آن؛ در این فصل، دیدگاه هرمنوتیکی مجتهد شبستری که از فلسفه غرب متأثر است، مورد بررسی قرار میگیرد. نقد این دیدگاه بر مبنای ضرورت فهم معانی متون بر اساس قواعد متون و قصد مؤلف انجام میشود و اینکه آیا هرمنوتیک میتواند بهدرستی به معنای وحی دست یابد[۸].
فصل دوم: تبیین و نقد دیدگاههایی از محمد مجتهد شبستری درباره قرائت رسمی از دین؛ این فصل به تحلیل و نقد مواضع مجتهد شبستری در مورد انقلاب و جمهوری اسلامی ایران میپردازد، از جمله دیدگاههای او درباره حکومت دینی و فقه سیاسی[۹].
فصل سوم: تبیین و نقد دیدگاه وحیشناسانه مجتهد شبستری؛ این فصل به طور خاص به نظریه وحیشناسانه مجتهد شبستری میپردازد و آن را باتکیهبر دیدگاههای دیگران نقد میکند[۱۰].
فصل چهارم: نقد مقاله «چگونه مبانی فقهی و کلامی فروریختهاند» و ملاحظاتی به اصل ادعای مجتهد شبستری؛ این بخش به نقد یکی از مقالات مجتهد شبستری اختصاص دارد که در آن به فروپاشی مبانی فقهی و کلامی پرداخته است[۱۱].
جمعبندی و نتیجهگیری: در پایان، کتاب به جمعبندی مباحث و نتایج حاصل از نقد دیدگاههای سروش و مجتهد شبستری میپردازد. خلاصهای از مهمترین اشکالات وارد شده بر دیدگاههای آنان در زمینه وحی، الهیات و فلسفه دین ارائه میشود. نتیجهگیری کلی بر لزوم فهم دقیق و صحیح از وحی و دین تأکید میکند تا از انحرافات فکری جلوگیری شود[۱۲].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.