المدينة الإسلامية
المدينة الإسلامية، نوشته محمد عبد الستار عثمان (معاصر) که به بررسی شهر اسلامی از منظر اندیشه و استراتژیهای عمرانی میپردازد. موضوع کلی کتاب، تبیین مفهوم شهر اسلامی بر پایه اصول فکری و مبانی شهرسازی اسلامی و تحلیل شکلگیری و تطور ابعاد کالبدی، سیاسی و اجتماعی آن در طول تاریخ است.
| المدينة الإسلامية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عثمان، محمد عبدالستار (نويسنده) |
| سال نشر | 1988م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | کشورهای اسلامی - شهرسازی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ع2م4 147/5 HT |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب شامل یک مقدمه، یک تمهید با عنوان «اندیشه اسلامی و استراتژی عمران»، هفت فصل اصلی، یک خاتمه و یک پیوست تصاویر است.
سبک نگارش
نویسنده عمدتاً بر منابع اصیل اسلامی، اعم از متون فقهی و منابع تاریخی، تکیه کرده و مستندسازی جامعی از چگونگی شکلگیری و برنامهریزی شهرهای اسلامی ارائه میدهد[۱]. کتاب تلاش دارد تا تصویری یکپارچه از شهر اسلامی ارائه دهد که نهتنها شامل جنبههای مادی و معماری است، بلکه بهصورت همزمان ابعاد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن را نیز در بر میگیرد[۲].
گزارش محتوا
بخش «تمهید» بر اندیشه فکری اسلام در زمینه عمران و شهرسازی تمرکز دارد و مفهوم شهر اسلامی و استراتژیهای عمرانی آن را تعریف میکند. این بخش نقش منابع فقهی و سیاسی را در تبیین قواعد شهرسازی برجسته میکند و تأکید دارد که شهر اسلامی بر اساس چارچوب کاملی از ابعاد اجتماعی، اقتصادی و سیاسی شکل گرفته است[۳].
«فصل اول: نشأت المدینة الإسلامیة وتطورها» به بیان نظریههای جدید در تاسیس و شکلگیری و عمران شهرها از دانشمندان غربی و مراحل پیدایش و توسعه شهر اسلامی میپردازد. در این فصل، فرایند شکلگیری جوامع شهری از زمان هجرت پیامبر(ص) به مدینه موردبررسی قرار گرفته و چگونگی تحول ساختار قبیلهای به یک جامعه یکپارچه بر اساس اصول اسلامی شرح داده میشود. همچنین، به مبانی برنامهریزی شهرهای اولیه چون کوفه، بصره اشاره شده است[۴].
«فصل دوم: تخطیط المدینة الإسلامیة» اصول برنامهریزی کالبدی در شهر اسلامی را تشریح میکند. این اصول شامل معیارهای انتخاب مکان شهر (مانند تأمین آب، کیفیت هوا، موقعیت دفاعی و دسترسی به منابع) است و نشان میدهد که انتخاب مکان شهر متأثر از ملاحظات جغرافیایی، نظامی، اقتصادی و اجتماعی بوده است[۵].
«فصل سوم: تحصین المدینة الإسلامیة» اهمیت دفاع و امنیت را در ساختار شهر اسلامی بررسی میکند و به عناصر دفاعی مانند دیوارها، برجها و خندقها میپردازد. این بخش تکامل روشهای دفاعی را در طول ادوار مختلف تاریخی (از جمله در مواجهه با جنگهای صلیبی و تهاجمات خارجی) و اهمیت این تحصینات برای حفظ پایداری شهر نشان میدهد[۶].
«فصل چهارم: شوارع المدینة الإسلامیة وطرقاتها» به بررسی نقش عملکردی خیابانها و جادهها در شهر اسلامی و قوانین فقهی حاکم بر آنها میپردازد. این فصل قوانین مرتبط با عرض خیابانهای اصلی و فرعی، حقوق همسایگی، و تأمین مسیرهای عبورومرور و حملونقل را بر اساس احکام شریعت توضیح میدهد[۷].
«فصل پنجم: المنشآت والمرافق العامة فی المدینة الإسلامیة» به نهادها و تأسیسات عمومی شهر اسلامی، از جمله مساجد (بهویژه مسجد جامع بهعنوان کانون اصلی)، بازارها، حمامها، و زیرساختهایی مانند آبرسانی و فاضلاب میپردازد. این بخش توزیع و سازماندهی این تأسیسات را مرتبط با کارکرد شهر و زندگی اقتصادی و اجتماعی آن میداند[۸].
«فصل ششم: الحیاة السیاسیة فی المدینة الإسلامیة» نظام حکومتی و سیستم سیاسی در شهر اسلامی را با تأکید بر نقش شریعت اسلامی در تنظیم روابط و معیارهای حکمرانی بررسی میکند. این فصل مفهوم حاکمیت و ساختار دولت را در پرتو اندیشه اسلامی شرح میدهد[۹].
«فصل هفتم: الحیاة الاجتماعیة فی المدینة الإسلامیة» به ترکیب اجتماعی و روابط درون جامعه شهری که تابعی از حاکمیت سیاسی و سیاست اقتصادی بود میپردازد. در این فصل به تاثیر سیستم حکمرانی و حاکمان بر مناسبات اجتماعی، خانوادگی، ایجاد طبقات اجتماعی، معماری و بناها، پیشرفت شهرها، و پایتخت کشورها، گسترش یا عدم گسترش مکانهای مذهبی و عمومی مانند مساجد، خانقاهها، بیمارستانها، بازار، حتی کوچه و خیابان و... میپردازد[۱۰].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.