لطایف الطوایف
لطایف الطوایف تألیف فخرالدین علی صفی (868-939ق)؛ به تحقیق حسن نصیری جامی (متولد 1345ش)؛ این کتاب کهنترین اثر منسجم در ادب فارسی است که به مسئلۀ «مزاح درست» پرداخته و مجموعهای از لطایف و ظرافتها را در قالب چهارده باب ارائه میدهد.
| لطایف الطوایف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | صفی، فخرالدین علی بن حسین (نویسنده) نصیری جامی، حسن (محقق) |
| ناشر | مولی |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1393 |
| چاپ | اول |
| شابک | 978-600-339-017-1 |
| موضوع | طنز فارسی - قرن 10ق -- شوخیها و بذلهگوییهای فارسی -- قرن 10ق |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR7561/ل2ل2 1393 |
ساختار
این کتاب در چهارده باب اصلی تنظیم شده است.
گزارش کتاب
کتاب «لطایف الطوایف» اثر فخرالدین علی صفی، از آثار دلنشین و مشهور ادب فارسی است که دربردارندۀ مجموعهای از لطایف و ظرافتها میباشد. این کتاب نخستین و کهنترین اثر در ادب فارسی است که با ساختاری عالمانه و منسجم، به طور ویژه به مسئلۀ «مزاح درست» پرداخته است. مؤلف ابتدا با بهرهگیری از اخبار و احادیث، به بحث مزاح درست و استحباب آن توجه داشته و سپس مطایبات و اقوالی از پیامبر اکرم(ص) نقل نموده و در بابی دیگر نیز حکایاتی لطیف و نکاتی شریفه از ائمۀ معصومین(ع) آورده است.
این کتاب آخرین و نهاییترین اثر فخرالدین علی صفی است که در سال 939 هجری قمری، پس از رهایی از حبس یکساله در شهر هرات، به درخواست شاه محمد سلطان سیف الملوک تألیف شده است. مؤلف هدف از تألیف این کتاب را ایجاد فرح و نشاط و زدودن غبار خاطر از زنگار دانسته است.
یکی از ویژگیهای برجستۀ این کتاب، شیوۀ عالمانۀ مؤلف در نقل حکایات و لطایف است که غالباً منبع و مأخذ حکایت را در ابتدای نقل خویش آورده است. این رویکرد علاوه بر نشان دادن امانتداری مؤلف و تأکید بر سندیت حکایات، در تشخیص و شناخت مسائل سبکی مؤلف در نقل و ترجمۀ حکایات نیز مفید است.
کتاب در چهارده باب تنظیم شده است: باب اول به بیان استحباب مزاح و ذکر مطایبات پیامبر(ص) با صحابه در هشت فصل میپردازد. باب دوم به ذکر نکات شریفه و حکایات لطیفۀ ائمۀ معصومین(ع) در دوازده فصل اختصاص دارد. باب سوم شامل حکایات لطیفۀ ملوک و نکات ظریفۀ سلاطین در ده فصل است. باب چهارم به لطایف امرا و مقربان و ظرایف وزرا در شش فصل میپردازد.
باب پنجم لطایف ادیبان و منشیان و ندیمان و سپاهیان را در شش فصل شامل میشود. باب ششم به لطایف اعراب و نکات فصحا و بلغا در پنج فصل پرداخته است. باب هفتم لطایف مشایخ و علما و فضلا و فقها را در هشت فصل ارائه میدهد. باب هشتم به لطایف حکمای متقدمین و متأخرین و حکایات عجیبۀ اطبا در هشت فصل اختصاص دارد.
باب نهم لطایف شعرا و بدیههگفتن ایشان را در نه فصل شامل میشود. باب دهم به لطایف ظریفان از مردان و زنان در یازده فصل میپردازد. باب یازدهم حکایات و لطایف بخیلان و پرخوران و طفیلیان را در پنج فصل ارائه میدهد. باب دوازدهم لطایف طامعان و دزدان و گدایان را در هشت فصل شامل میشود. باب سیزدهم به لطایف کودکان و غلامان و کنیزکان در هفت فصل پرداخته و باب چهاردهم لطایف و حکایات ابلهان و کذابان و مدعیان نبوت را در هفت فصل ارائه میدهد.
از ارزشهای اخلاقی و تربیتی این کتاب میتوان به پرداختن منسجم به مسئلۀ مزاح و مطایبه از نگاه پیامبر(ص) و ائمۀ هدی(ع) اشاره کرد. همچنین حکایات و لطایف این کتاب غالباً بر محور مزاح درست بوده و افزون بر جنبۀ بهجتافزایی، میل به حکمت و تفکر و تعقل نیز در آنها دیده میشود.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات