تمدن اسلامی در عصر امویان
تمدن اسلامی در عصر امویان، دکتر محمد سپهری (متولد 1344ش) به بررسی دستاوردها و پیشرفتهای عصر امویان در زمینههای علمی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی پرداخته است.
| تمدن اسلامی در عصر امویان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سپهری، محمد (نويسنده) |
| ناشر | سازمان تبليغات اسلامی. شركت چاپ و نشر بين الملل |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1389ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-964-304-361-2 |
| موضوع | تمدن اسلامی - تاریخ - اسلام - تاریخ - امویان |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /س۲ت۸ 36/85 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه نگارش
انگیزه نگارش این اثر به چالش کشیدن دیدگاه رایج و منفی درباره عصر اموی است که اغلب پیشرفتهای علمی و تمدنی را تنها به دوران عباسی نسبت میدهد. هدف اصلی، بررسی نقش واقعی امویان در پیشرفت علم و توسعه تمدن اسلامی است و پاسخ به این پرسش که آیا رشد علم و تمدن تنها پس از سقوط امویان آغاز شد یا خیر [۱].
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه، چهار بخش اصلی (هر بخش در چند فصل) و نتیجه مباحث است.
سبک نگارش
سبک نگارش کتاب علمی - تحقیقی است و ویژگیهای اصلی آن عبارتاند از:
- استفاده گسترده از منابع دست اول: نویسنده بر آن بوده که با گزینش منابع کهن که به لحاظ تألیف و نگارش کمترین فاصله زمانی را با دوره امویان داشته باشد، کار تحقیق را پیش ببرد. [۲].
- تحلیل انتقادی روایات تاریخی: در این اثر، روایات رایج و غالباً منفی درباره عصر اموی، بهویژه آنهایی که تحتتأثیر مورخان عباسی شکل گرفتهاند، مورد نقد و بررسی قرار گرفتهاند[۳].
- رویکرد توصیفی و تبیینی: علاوه بر بیان رویدادها، به تشریح دلایل، پیامدها و اهمیت آنها در توسعه تمدن اسلامی توجه شده است[۴].
گزارش محتوا
بخش اول: کلیات:
این بخش از کتاب در چهار فصل به بررسی منابع تحقیق، شناخت واژگان کلیدی، قلمرو جغرافیایی خلافت امویان و دوران حکومت خلفای اموی میپردازد. فصل اول به معرفی و ارزیابی منابع تاریخی مرتبط با عصر اموی میپردازد و به سوگیریهای احتمالی در نگارش تاریخ این دوره اشاره میکند [۵]. سپس فصل دوم، شناخت واژهها، مفاهیم اساسی «تمدن» و «علم» را از دیدگاههای مختلف، از جمله فرهنگهای لغت عربی و فارسی، قرآن کریم و نظریات ابن خلدون، موردبررسی قرار میدهد تا زمینه لازم برای درک موضوع فراهم شود [۶] در فصل سوم، قلمرو خلافت امویان، بهتفصیل گسترش جغرافیایی قلمرو امویان را از شرق (چین) تا غرب (اندلس و اقیانوس اطلس) تشریح میکند [۷] و در نهایت در فصل چهارم: عصر زمامداری امویان، به دوران حکومت چهارده خلیفه اموی، شامل خلفای سفیانی و مروانی، میپردازد و علل سقوط امویان را از جمله اختلافات داخلی، مشکلات ولایتعهدی و تعصبات قبیلهای و عربی تحلیل میکند [۸].
بخش دوم: ساختار جامعه امویان:
این بخش در چهار فصل به جنبههای مختلف جامعه اموی میپردازد: در فصل اول به ساکنان، به ترکیب جمعیتی جامعه اموی، شامل اعراب، ایرانیان، رومیان، سیاهپوستان و موالی میپردازد و نقش و جایگاه هر یک را در ساختار اجتماعی آن دوره تبیین میکند. همچنین، به مسئله مهاجرت و تأثیرات آن بر جامعه اشاره دارد [۹]. در فصل دوم، ادیان و مذاهب، وضعیت مسلمانان و اهل ذمه (یهودیان، مسیحیان، زرتشتیان و صابئین) را در عصر امویان بررسی میکند و به سیاستهای مذهبی امویان و نحوه تعامل با اقلیتها میپردازد [۱۰]. در فصل سوم به فرق و مذاهب، به ظهور و تحولات فرقههای مهم کلامی و سیاسی اسلامی از جمله شیعه، خوارج، قدریه، جبریه و معتزله در این دوره میپردازد و مبانی فکری و مواضع هر یک را تشریح میکند [۱۱]. در فصل چهارم، طبقات اجتماعی، جامعه اموی را به طبقات اشراف، آزادگان، موالی و بردگان تقسیمبندی کرده و به بررسی حقوق، وظایف و وضعیت اقتصادی و اجتماعی هر یک از این طبقات میپردازد [۱۲].
بخش سوم: علم در عصر امویان: این بخش شامل پنج فصل است که به جنبههای مختلف توسعه علمی در دوران امویان میپردازد. ابتدا به معرفی مراکز علمی مهم پیش از اسلام (مانند اسکندریه و جندیشاپور) و همچنین مراکز علمی فعال در عصر امویان (مانند حجاز، عراق، مصر و شام) میپردازد و نقش این مراکز را در انتقال و ترویج علم تحلیل میکند [۱۳]. در ادامه به بررسی علومی مانند پزشکی، کیمیا، نجوم و همچنین علوم عقلی و فلسفه میپردازد که از تمدنهای یونانی، ایرانی و سریانی به جهان اسلام منتقل شده و در این دوره توسعه یافتند [۱۴]. سپس بهتفصیل به قرائت و تفسیر قرآن، علم حدیث و فقه در عصر امویان میپردازد و نقش علما و محدثین را در تدوین و گسترش این علوم شرعی برجسته میکند [۱۵]. در فصل دیگری به بررسی تحولات و پیشرفتها در زبان عربی، علوم بلاغی، انساب و معرفی شعرای برجسته این دوره میپردازد [۱۶]. نهایتاً در فصل آخر، آموزش و نهادهای آموزشی، سیستمهای آموزشی، نقش مساجد و مکاتب، و نیز فعالیتهای علمی و آموزشی علما را در این دوران تشریح میکند [۱۷].
بخش چهارم: تمدن در عصر امویان:
این بخش پایانی کتاب در شش فصل به جنبههای ساختاری و نهادی تمدن اموی میپردازد. ابتدا به ساختار و عملکرد خلافت اموی، مناصب شرعی و دینی، نقش درگاه پادشاهی و سازمان امارت در اداره کشور میپردازد. سپس در بررسی سازمان قضایی امویان، به منصب قضا، شرایط قاضیان و نحوه اجرای عدالت در عصر امویان میپردازد و اهمیت نظام قضایی را در جامعه نشان میدهد. سازمان اداری امویان، تشکیلات اداری، نقش دیوانها (مانند دیوان عراق، شام و مصر) و روند عربیسازی دیوانها را توضیح میدهد. همچنین به ساختار مالی دولت اموی، شامل درآمدهای عمومی و اختصاصی، اصلاحات مالی و پدیدههای پولی و مسکوکات، میپردازد. سازمان نظامی امویان، ساختار سپاه امویان، نیروی زمینی و نیروی دریایی را بررسی میکند و به نقش آنها در فتوحات و حفظ امپراتوری اسلامی میپردازد و در آخر در بررسی هنر در عصر امویان، انواع هنرها از جمله موسیقی، معماری (مسجدسازی و کاخ سازی) و استفاده از مصالح ساختمانی در عصر امویان را مورد مداقه قرار میدهد و نقش این هنرها را در بازتاب فرهنگ و تمدن اسلامی تحلیل میکند [۱۸].
پانویس
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص2
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص7
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص8-7
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص168-167
- ↑ ر.ک: همان، 18-7
- ↑ ر.ک: همان، ص 40-19
- ↑ ر.ک: همان، ص 46-41
- ↑ ر.ک: همان،ص 78-47
- ↑ ر.ک: همان،ص88-81
- ↑ ر.ک: همان،ص 94-89
- ↑ ر.ک: همان، ص130-95
- ↑ ر.ک: همان، ص152-133
- ↑ ر.ک: همان، ص179-155
- ↑ ر.ک: همان، ص186-180
- ↑ ر.ک: همان، ص223-187
- ↑ ر.ک: همان، ص235-224
- ↑ ر.ک: همان، ص247-236
- ↑ ر.ک: همان، ص352-249
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.