دائرةالمعارف الحسینیة؛ ديوان القرن العاشر
دائرةالمعارف الحسینیة؛ ديوان القرن العاشر، کتابی است دو جلدی از مجموعه «دائرةالمعارف الحسينية»، تألیف محمدصادق محمد الکرباسی (متولد 1366ق، در کربلا)، پژوهشگر و نویسنده برجسته در مطالعات اسلامی که در آن، مجموعهای از اشعار و قصایدی که در رثا و مدح امام حسین(ع) و یارانش در طول قرن دهم هجری سروده شده، گردآوری شده است.
| دائرةالمعارف الحسینیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کرباسی، محمدصادق (نويسنده) |
| عنوانهای دیگر | دیوان القرن العاشر 21 |
| ناشر | المرکز الحسيني للدراسات |
| مکان نشر | انگلیس - لندن |
| سال نشر | 1426ق - 1430ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | ش.15 - 16 /ک4د2 41/75 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
انگیزه نگارش
انگیزه اصلی نویسنده در تألیف این اثر، تکمیل و جامعسازی «دائرةالمعارف الحسينية» است. این بخش از مجموعه، بهطور خاص به جمعآوری و مستندسازی اشعار و قصاید سرودهشده در رثا و مدح امام حسین(ع) در قرن دهم هجری میپردازد، تا اطلاعات جدید یا تازهکشفشده در این زمینه را نیز شامل شود و جامعیت هرچه بیشتری را برای این دایرةالمعارف فراهم آورد[۱].
اهمیت کتاب
- جامعیت و مستندسازی: این دیوان بهعنوان بخشی از یک دایرةالمعارف گسترده، به جمعآوری و ثبت اشعار مربوط به امام حسین(ع) در یک دوره زمانی خاص میپردازد که به حفظ و تدوین میراث ادبی و تاریخی شیعی کمک شایانی میکند.
- پوشش تاریخی خاص: تمرکز انحصاری بر شعر قرن دهم هجری، به محققان امکان میدهد تا تحولات ادبی و مضمونی مرتبط با قیام عاشورا در این دوره را بهدقت بررسی کنند و از این منظر، کتاب، یک منبع تخصصی و ارزشمند محسوب میشود.
- الحاقات (مستدرکات): این اثر، شامل «مستدرکات» (الحاقات و افزودهها) از دواوین قرون پیشین است، که نشاندهنده تلاش نویسنده برای پوشش دادن به هرگونه خلأ در مجموعههای قبلی و ارائه اطلاعات جدید یا تازهکشفشده از اشعار حسینی است[۲].
ساختار
کتاب با دو مقدمه از ناشر و نویسنده آغاز شده و مطالب، در دو جلد تنظیم شده است که هر جلد به بخشهای اصلی بر اساس قافیه (حرف آخر و حرکت آن) اشعار تقسیم میشود و سپس درون هر بخش، اشعار بر اساس اوزان شعری (بحور) طبقهبندی شدهاند و شامل مجموعهای از قطعات شعری (مقطوعات) هستند.
سبک نگارش
- گردآوری و مستندسازی سیستماتیک: روش اصلی نگارش کتاب، جمعآوری دقیق و منظم اشعار حسینی است که با ارجاع به منابع اصلی و معرفی شاعران (در صورت امکان) همراه است.
- طبقهبندی ساختارمند: اشعار بهصورت دقیق بر اساس قافیه و بحر دستهبندی شدهاند که نظم و دسترسی به محتوا را برای خواننده و محقق تسهیل میکند.
- تحقیق و بازسازی: نویسنده نهتنها به گردآوری اشعار پرداخته، بلکه در مواردی قطعات پراکنده را بازسازی کرده و آنها را بهصورت قصایدی کامل ارائه داده است تا خلأهای موجود در منابع شعری را پر کند.
- تأکید بر اصالت ادبی: در انتخاب اشعار، بر حفظ اصالت و جوهره طبیعی شعر تأکید شده و از پذیرش آثاری که ممکن است تحت تأثیر عوامل غیر ادبی یا سیاسی قرار گرفته باشند، اجتناب شده است.
- پاورقیهای توضیحی: هر قطعه شعری با پاورقیهای مفصل همراه است که اطلاعاتی درباره منبع شعر، شاعر، معنای لغوی واژگان دشوار و نکات تاریخی یا ادبی مرتبط را ارائه میدهد[۳].
گزارش محتوا
در مقدمه ناشر، به معرفی اجمالی موضوع کتاب پرداخته شده است[۴]. در مقدمه نویسنده در جلد اول، به بررسی اجمالی وضعیت جهان اسلام در قرن دهم هجری میپردازد. این بخش، شامل مطالبی درباره مرزهای دولتهای اسلامی در شرق و غرب، وضعیت خلافت عثمانی و ممالیک، نزاعهای مذهبی و فرقهای (از جمله شیعه و سنی) و شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی آن دوران است. همچنین، به وضعیت حوزه معرفتی و ادبی در این قرن پرداخته و نقش ادبیات، بهویژه شعر، در ثبت رویدادها و بیان مضامین حسینی تبیین میشود[۵]. در مقدمه جلد دوم نیز به ادامه بحث درباره اهمیت فداکاری امام حسین(ع) و یارانش میپردازد و هدف از الحاق «مستدرکات» به دیوان را تشریح میکند. این بخش بر ضرورت جامعیت «موسوعه حسینی» و تلاش برای گنجاندن هرگونه اطلاعات جدید در آن تأکید دارد[۶].
بخش عمده و پررنگ اثر حاضر، به اشعار رثایی (سوگسرودهها) و بیان فجایع کربلا اختصاص دارد. بخش اصلی کتاب، مجموعه اشعار حسینی است که بهصورت منظم دستهبندی شده است. این اشعار ابتدا بر اساس قافیه (حرف آخر و حرکت آن) و سپس بر اساس وزن عروضی (بحر) نظم یافتهاند؛ برای مثال، در جلد اول، فصل «قافیه همزه مکسوره»، شامل قصایدی است که قافیه آنها حرف همزه با کسره است، مانند قطعه شعری با مطلع «من لصب»[۷]. به همین ترتیب، فصل «قافیه الف مقصوره»[۸]، «قافیه باء مفتوحه»[۹]، «قافیه تاء مضمومه»[۱۰] و «قافیه دال مفتوحه»[۱۱]، هرکدام شامل چندین قطعه شعری با مضامین حسینی هستند که بهتفصیل به شرح واقعه کربلا، فضایل امام حسین(ع) و مظلومیت اهلبیت(ع) میپردازند. این ساختار منظم در سراسر کتاب ادامه مییابد و اشعار مختلف را در بخشهای متمایز قرار میدهد تا خوانندگان بهراحتی بتوانند اشعار مورد نظر خود را بیابند.
مستدرکات (الحاقات): جلد دوم کتاب با عنوان «المستدرك علی ما فات» (الحاقات بر آنچه از دست رفته)، بر اساس همان ساختار جلد اول (طبقهبندی بر اساس قافیه و بحر)، به جمعآوری و ارائه اشعار و اطلاعاتی میپردازد که پس از تدوین جلدهای اولیه به دست آمده یا در بازبینیها مورد توجه قرار گرفته است. این بخش، حاوی اشعار تکمیلی است که جامعیت اثر را افزایش میدهند. هدف از این بخش، تضمین این است که هرگونه شعر جدید یا فراموششده مرتبط با امام حسین(ع) از قرن دهم هجری در این مجموعه گنجانده شود.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.