ديوان أبيالأسود الدؤلي
ديوان أبيالأسود الدؤلي، مجموعه اشعار ابوالاسود دئلی (متوفی 69ق)، ادیب و شاعر برجسته عصر صدر اسلام، به روایت ابوسعید حسن سکری (متوفی 290ق) است که با تحقیق گسترده، جامع و قابل توجه محمدحسن آل یاسین (معاصر) به چاپ رسیده است.
| ديوان أبي الأسود الدؤلي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابوالأسود دوئلی، ظالم بن عمرو (نويسنده)
سکری، حسن بن حسین (سایر) آل یاسین، محمد حسن (مصحح) |
| ناشر | دار و مکتبة الهلال |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1418ق - 1998م |
| چاپ | 2 |
| موضوع | شعر عربی - قرن 1ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 1377 9د 3168 PJA |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار و محتوا
این کتاب، شامل مقدمهای از محقق و پنج بخش اصلی است:
- مقدمه محقق: در این مقدمه، محقق به بررسی زندگی، شخصیت و جایگاه ابوالاسود در ادبیات عربی و علم نحو پرداخته است. وی خاطرنشان کرده است که مطالب مربوط به ابوالاسود دئلی، اعم از زندگینامه و اشعار او، در منابع مختلف ادبی، لغوی، تاریخی و حتی کتب حکایات و قصص، بسیار گسترده و پرحجم است، اما این اطلاعات غالباً بهصورت پراکنده و نامنظم ارائه شدهاند؛ ازاینرو، انگیزه نگارش این تحقیق، گردآوری، تنظیم و ارائه منظم این مطالب بهصورتی جامع بوده تا حق مطلب درباره این شخصیت بزرگ و آثار او ادا شود[۱].
- بخش اول، به شعر ابوالاسود به روایت و شرح ابوسعید سکّری (متوفی 275ق) اختصاص دارد: این بخش، متن اشعار را همان گونه که سکّری روایت و شرح کرده، ارائه میدهد و شامل شرح واژگان، نکات دستوری و روایات مرتبط با هر بیت است. محقق در این بخش بهتفصیل به بررسی کار سکّری در گردآوری و تنظیم دیوان پرداخته است[۲].
- بخش دوم: این بخش، به ردیابی و مستندسازی اشعار ابوالاسود در منابع و مراجع مختلف علوم عربی اختصاص دارد. در این بخش، نشان داده میشود که هریک از ابیات دیوان در کدامیک از کتب ادبی (همچون: الأغاني، العمدة، البيان والتبيين)، لغوی (همچون: معاجم مختلف)، نحوی (همچون: کتاب سیبویه)، تاریخی و شروح دیگر، ذکر شده و مورد استشهاد قرار گرفته است. این بخش، اهمیت استنادی اشعار را نشان میدهد[۳].
- بخش سوم: این بخش، اشعار ابوالاسود را بر اساس روایت و شرح ابوالفتح عثمان بن جنّی (متوفی ٣٩٢ق) ارائه میدهد. ابن جنّی نیز از راویان و شارحان مهم دیوان ابوالاسود است و روایت و شرح او در این بخش گنجانده شده تا امکان مقایسه با روایت سکّری فراهم شود[۴].
- بخش چهارم: این بخش، شامل اشعاری است که به ابوالاسود نسبت داده شده، اما در دو روایت اصلی دیوان (سکّری و ابن جنّی) گنجانده نشدهاند. این بخش، به دو قسم تقسیم شده است: قسم اول، شامل اشعاری است که انتساب آنها به ابوالاسود ثابت و قطعی است[۵] و قسم دوم، شامل اشعار مشکوک النّسبه است که ممکن است به شاعران دیگر نیز نسبت داده شده باشند[۶]. این تفکیک به محقق کمک میکند تا مرز میان اشعار قطعی و مشکوک را روشن کند.
- بخش پنجم: این بخش، سه پیوست را در بر میگیرد به شرح زیر:
- مابقی اشعار ابوالاسود به نقل از اصمعی (متوفی مابین 210-217ق)[۷]؛
- اخبار ابوالاسود به روایت ابوعبیده معمر بن مثنی تیمی بصری (متوفی بین 208-213ق)[۸]؛
- مابقی کتاب ابوالاسود دئلی تألیف مدائنی (متوفی 215/224ق)[۹].
سبک نگارش
سبک نگارش در این تحقیق بر پایه تحقیق انتقادی متن و ارائه شرح و تعلیقات بر اشعار بنا شده است. از ویژگیهای اصلی این شیوه میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- تحریر اصل متن اشعار و تلاش برای ارائه صورت حقیقی و صحیح آنها؛
- ارائه شرح و تعلیق تفصیلی بر ابیات، با تأکید بر بسط در شرح و تفصیل در تعلیق؛
- تخریج گسترده اشعار در منابع و مراجع متعدد ادبی، لغوی، تاریخی و نحوی عربی؛
- استناد و ارجاع به روایات و شروح دیگران از دیوان، بهویژه روایات و شروح سکّری و ابن جنّی؛
- بررسی اصالت اشعار و تناسب آنها برای استشهاد در مباحث لغوی، نحوی و قرائات.
ویژگیها
این اثر در چند جنبه قابل توجه است:
- ارائه یک گردآوری جامع و منظم از مطالب پراکنده مربوط به ابوالاسود دئلی و اشعار او؛
- تلاش برای تنقیح و تصحیح انتقادی متن دیوان بر اساس نسخ خطی و روایات معتبر؛
- معرفی جایگاه ابوالاسود نهتنها بهعنوان شاعر، بلکه بهعنوان شخصیتی کلیدی در وضع علم نحو.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.