خلق الإنسان

خلق الإنسان، اثر ابواسحاق ابراهیم بن سری زجاج (وفات 311ق)، درباره بدن انسان، توصیف اجزای مختلف آن و اصطلاحات مربوط به آنها، در زبان عربی است. این کتاب برگرفته از جلد دهم مجله مجمع علمی عراق است.

خلق الإنسان
پدیدآوران	زجاج، ابراهیم بن سری (نويسنده) سامرائی، ابراهیم (محقق)
ناشر	المجمع العلمي العراقي
مکان نشر	عراق - بغداد
سال نشر	1341ش - 1382ق - 1963م
چاپ	1
موضوع	کالبد شناسی انسان - متون قدیمی تا قرن 14 - بدن انسان -- متون قدیمی تا قرن 14 - بدن انسان - واژه‌نامه‌ها - زبان عربی - اصطلاحها و تعبیرها
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	8خ3ز 21 QM
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

زجاج، کتاب خود را بر موضوع خلق انسان، متمرکز کرده است. او از اثر اَصمَعی در همین زمینه بهره برده و فصول کتاب خود را بر اساس آن تنظیم کرده است.

این نشان می‌دهد که انگیزه نگارش او احتمالاً گردآوری، ارائه یا بسط توصیف لغوی بدن انسان بر اساس کارهای پیش‌گامانی مانند اَصمَعی بوده است.

ساختار

مطالب کتاب در ذیل 34 عنوان (که معمولا نام عضوی از اعضای بدن انسان است و گاه کلمه باب یا صفت یا هردو هم به آن اضافه شده، مثل: باب الرأس، باب صفة الرأس و صفة الأذن) عرضه گردیده است.

توجه: مطالب کتاب (اعم از شناسنامه و مقدمه و مطالب اصلی)، از صفحه 1 آغاز می‌شود و تا صفحه 52 ادامه می‌یابد. آنگاه برای فهرست مواد لغوی و فهرست موضوعات و تصویبات که همگی در آخر کتاب آمده، شماره‌گذاری جدیدی از 1 تا 14 در نظر گرفته شده است.

سبک نگارش

• روش نگارش کتاب بر اساس الگوی «خلق الإنسان» اَصمَعی است و فصول کتاب زجاج بر مبنای اثر او تنظیم شده است.

• تمرکز اصلی کتاب بر توصیف لغوی و زبانی اجزای بدن انسان است.

• نویسنده برخلاف اصمعی، کمتر از شواهد شعری و اَمثال عربی برای توضیح و مستندسازی واژگان استفاده کرده است.

• مؤلف در بیان اصطلاحات (مانند اصمعی) به تفاوت‌های زبانی میان واژگان مربوط به مردان و زنان نیز اشاره می‌کند.

• شیوه ارائه مطالب به‌صورت تفکیک اعضای مختلف بدن و سپس شرح لغات و اصطلاحات مربوط به آن است.

اهمیت کتاب

• این اثر یکی از مهم‌ترین منابع در زمینه لغت و توصیف زبانی اعضای بدن انسان در زبان عربی محسوب می‌شود.

• کتاب زجاج، جامع‌تر و تفصیلی‌تر از اثر اَصمَعی بوده و ابوابی را که اصمعی از آنها غفلت کرده (باب الأذن، باب الإست و باب الفرج) و برخی فواید را به آن اضافه کرده است.

• این اثر، منبع ارزشمندی برای حفظ و انتقال دانش لغوی گذشتگان در حوزه بدن انسان است.

گزارش محتوا

کتاب «خلق الإنسان» زجاج به شرح و توضیح لغوی اعضای مختلف بدن انسان می‌پردازد. هر بخش به توصیف یکی از اعضای بدن اختصاص دارد.

کتاب با بخش سر (الرأس) آغاز می‌شود و سپس به توصیف مو (الشعر) و رنگ‌های آن می‌پردازد. بخش بعدی به ریش (اللحیة) و اصطلاحات مرتبط با آن اختصاص دارد. پس از آن، گوش‌ها (الأذنين) و بخش‌های مختلف آن و سپس چهره (الوجه) شرح داده می‌شود. بخش مفصلی به چشم (العين) اختصاص یافته و اصطلاحات مربوط به چشم، پلک، ابرو، مژه و حالات مختلف چشم به‌تفصیل بیان شده است. در ادامه به‌ترتیب به بینی (الأنف)، دهان (الفم)، دندان‌ها (الأسنان) و لثه (اللثة) پرداخته شده است. بخش‌های بعدی شامل توصیف گردن (العنق)، شانه (المنكب)، دست (اليد) شامل ساعد، بازو و انگشتان و به‌طور خاص کف دست (الكف)، است. سپس به پشت (الظهر)، پهلو (الجنب) و سینه (الصدر) پرداخته شده است. بخش‌های مربوط به حفره شکمی (الجوف)، شکم (البطن) و اندرونی‌ها، اندام تناسلی مرد (الذكر) و باسن و ران‌ها (الوركان و الأعجاز و الفخذان) نیز در ادامه آمده است.

کتاب در انتها به توصیف زانو (الركبة)، ساق پا (الساق) و قدم و انگشتان آن می‌پردازد.

یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد کتاب، جامعیت آن در گردآوری واژگان مربوط به تک‌تک اعضای بدن و ارائه مترادفات و اصطلاحات گوناگون برای هر بخش است.

کتاب، شامل مقدمه‌ای در مورد نویسنده اصلی، فهرستی از کتاب‌های او و همچنین نسخه‌های مختلف از این اثر است. فهرست لغات و موضوعات در پایان گنجانده شده است.

منابع مقاله

مقدمه، فهرست موضوعات و متن کتاب.