کتاب في أصول الفقه
كتاب في أصول الفقه، نوشته ابوالثناء محمود بن زید لامشی حنفی ماتریدی (زیسته در پایان قرن پنجم و آغاز قرن ششم هجری) است. این اثر یک دوره از موضوعها و مباحث اصول فقه را بر مبنای مذهب ماتریدی حنفی در خود جای داده است. عبدالحمید ترکی، پژوهش کتاب را انجام داده است.
| کتاب في أصول الفقه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ماتریدی، محمود بن زید (نويسنده) ترکی، عبدالمجید (محقق) |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1995م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف2ک2 155/7 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
محتوای کتاب
محقق میگوید: این کتاب مانند نوشته دیگر ماتریدی به نام «التمهيد لقواعد التوحيد في أصول الدين»، جایگاه علمی ویژهای داشته و هر نوآموز و هر مجتهد فرهیخته به آن نیازمند است؛ بهگونهای که استواری و مرزبندی متن و روشنی عبارتش نوآموز را شگفتزده میکند و مجتهد نیز از زیبایی روش و نگارش نویسنده و ژرفای نگاه او در مسائل اختلافی و نیز از دستهبندی قضایا و آنچه که رعایتش در مذهب و باور حنفیان لازم است، به شگفت میآید[۱].
ماتریدی کتابش را در قالب «فصل» و «مسئله» سامان میدهد. او پس از مقدمه، فصلی را با توضیح واژههایی آغاز میکند که بر زبان فقیهان جاری است و محدوده معنایی و نیز مسائل مرتبط با آنها را بیان میکند. نویسنده با بحثی در کلام نحوی و دلالتش بر قرآن، مباحث الفاظ را آغاز کرده، از حقیقت و مجاز گفتگو میکند و ردّ آن را در قرآن، حدیث و الفاظ شرعی پی میگیرد. او در اینکه آیا لغات، «اصطلاحی» است یا «توقیفی»، بحث کرده، گفتاری در مصطلحاتی چون «صریح» «اضمار»، «اقتضا»، «اشاره» و «دلالت» ارائه میکند. «بیان شرع»، فصلی دیگر از کتاب اوست که در آن اصطلاحهای «فرض»، «واجب»، «لازم»، «مندوب، «سنت»، «نفل» و «تطوع» را توضیح میدهد. ماتریدی به مباحثی چون «حرام» و «حلال» توجه دارد. او بحثش را با الفاظ صحیح در عبادات و معاملات ادامه داده، سپس دیدگاه خود را در امور «نیک و ناپسند»، «دادورزی و ستم» و «فرزانگی و کودنی» بیان میکند. نویسنده، مباحث مبسوطی در موضوع «اراده» دارد. سپس به «ظاهر و نص» و «مشکل و مفسر» میرسد و از «مجمل»، «محکم»، «متشابه»، «مؤول» و «دلیل و حجت و برهان» گفتگو میکند. بحث اوامر و صیغه و معنای امر تا بحثی از نسبتی که امر به یک چیز با نهی از ضد آن دارد، بخش دیگر از گفتگوهای اوست؛ تا اینکه به شمول خطابات قرآنی به افراد مختلف و «اباحه و حظر» و «فور و تراخی» در امر میرسد. او بحث مبسوطی در باره «عام» و «خاص» دارد و از نقش و جایگاه «خبر» در علم اصول سخن میگوید. ماتریدی کلام را به شرط صحت روایت برده، سپس به «بلوغ» و «نقلِ به معنای حدیث» میپردازد. موضوعات بعدی عبارتند از: نقش عدد در پذیرش خبر واحد؛ معنای کلام صحابی در عبارت «أُمِرنا بكذا» و یا «نُهينا عن كذا»؛ پذیرش خبر واحد در عقوبتها؛ گونههای کردار پیامبر(ص)؛ تقلید نمودن تابعی از صحابی و التزام به شریعت پیشین.
مباحث پایانی کتاب بهترتیب درباره «اجماع»، «نسخ و سریان آن در احکام شرعیه و احتمال نسخ اخبار و مباحثی ازایندست»، «قیاس»، «استصحاب»، «تعارض و تراجیح» و «تقلید» است[۲].
محقق در آغاز کتاب گزارشی از لامشی و دو نسخه خطی از کتاب داده و روش خود را در تصحیح آن توضیح میدهد[۳]. او در پژوهش خود از دو نسخهای که یکی در قرویین فاس است و دیگری در موزه لندن نگهداری میشود، بهره برده است و از میان آن دو، نسخه قرویین را چون درستتر مینماید، اصل گرفته است[۴].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق و متن کتاب.