مقدسی، محمد بن احمد
محمد بن احمد مقدسی (حدود 331 تا 334ق -بعد از 381ق)، جغرافی‌دان فلسطینی، فقیه، نویسنده، جهان‌گرد و مؤلف کتاب «أحسن التقاسيم في معرفة الأقاليم».
| نام | |
|---|---|
| نامهای دیگر | شمسالدين ابي‌عبدالله محمد بن احمد بن ابي‌بکر البناء الشامي المقدسي البيارجمندي المعروف به البشاري
بشاري، محمد بن احمد مقدسي، اب‍و ع‍ب‍دال‍ل‍ه شمسالدين محمد بن احمد مقدسي البشاري، محمد بن احمد ابوعبدالله بشاري بشاري مقدسي، محمد بن احمد |
| نام پدر | احمد |
| متولد | بین 331 تا 334ق |
| محل تولد | فلسطین |
| رحلت | بعد از 381ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | أحسن التقاسيم في معرفة الأقاليم |
| کد مؤلف | AUTHORCODE09745AUTHORCODE |
نام و دوران زندگی
شمس‌الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن ابی‌بکر بناء شامی مقدسی (بدون تشدید با تخفیف دال) بیاری، نویسنده کتاب جغرافیای عربی بسیار مشهوری از اواخر قرن چهارم هجری (دهم میلادی) است که «أحسن التقاسيم في معرفة الأقاليم» نام دارد و آن را در سال 375ق، تألیف کرده است.
تنها اطلاعی که درباره زندگی مقدسی بیاری داریم، از مطالب کتاب خود او به دست می‌آید و گویا به‌ظاهر، این تنها کتابی است که تألیف کرده است.
نسب
جد پدری او، ابوبکر بنا، سازنده استحکامات عکا برای احمد بن طولان بوده است. جد مادری‌اش ابوطیب شواء از بیار قومس (کومش) ایران، از بخش بیارجمند شهرستان شاهرود در استان سمنان واقع بر کرانه شمالی کویر مرکزی ایران است. به همین جهت، این پژوهشگر ژرف‌اندیش، از سوی مادر، ایرانی است و خود وی نیز ضمن بیان اوضاع جغرافیایی بیار در هیمن کتاب، می‌نویسد: «من ازآن‌رو و به دو دلیل، درباره بیار مانند قصبه‌ها درازگویی نمودم: نخست آنکه بدانی، من با توانایی بر درازگویی، درباره شهرها، کوتاه آمده‌ام تا مبادا کتاب دراز شود. دوم آنکه ریشه خویشاوندی مادری من آنجا می‌باشد. هر قومسی را که شما در بیت‌المقدس ببنی، بدان که از آنان است. مردمان، جد من ابوطیب شواء را می‌شناسند و می‌گویند: وی با هجده تن پس از پیشامد حمریه از آنجا به شام آمده است»[۱].
ولادت
مقدسی به‌ظاهر در تاریخ میان سال‌های 331 و 334ق، در فلسطین به دنیا آمد.
تاریخ تألیف کتاب
به گفته یاقوت حموی در «معجم البلدان»، مقدسی کتاب خود را حدود سال 375ق (985م)، تألیف کرده است، ولی از روی فقره‌ای از کتاب می‌توان حدس زد که تألیف آن در پایان فرمانروایی سعدالدوله پسر سیف‌الدوله (متوفی 381ق)، از امیران حمدانی شمال شام بوده است.
سفرها
وی مانند دیگر جغرافی‌دانان معاصر خود، اصطخری و ابن حوقل، بسیار سفر کرده و به همین جهت، کتاب او مشتمل بر نتایج تحقیقات و جستجوهای وی در پهنه وسیعی از سرزمین‌های مرکزی و شرقی جهان اسلام است که وی از زادگاه خود در فلسطین به آنها سفر کرده بوده است. از کتاب وی برمی‌آید که او فلسطین و جنوب شام و نیز جزیرةالعرب و به‌ویژه ایران و عراق را نیکو می‌شناخته، ولی از غرب اسلامی، یعنی مغرب و اسپانیا و نیز از سند در منتهای شرقی، آگاهی وی کمتر بوده است[۲].
فعالیت‌ها
وی در فقره‌ای ادیبانه و متکلف نزدیک آغاز کتاب، به‌تفصیل بیان کرده است که چگونه در دیار اسلامی سفر کرده و برای تأمین معیشت خود، گاهی معلمی کرده و از تبحر خود در فقه، بهره گرفته و به کسب‌ها و مشاغل گوناگون پرداخته و گاه به سنت روزگار خود، زندگی طلبگی داشته و آواره و جهان‌گرد بوده است. خود او می‌گوید که فقیه فرائضی (دانای به تقسیم شرعی میراث)، صوفی، عابد، زاهد، تاجر، وراق (استنساخ‌کننده کتاب)، مجلد (صحاف)، امام جماعت، مؤذن، کاتب، مذکر، واعظ و جز اینها شده است.
مذهب
از لحاظ اعتقادات دینی، مقدسی به‌ظاهر مذهب التقاطی داشته و در بند تعصبات و جزئیات نبوده است. از فرقه کرامیان نیشابور و خراسان که شاید در فلسطین هم با آنها آشنا بوده است، با لحنی مساعد سخن می‌گوید، آشکارا نسبت به عقاید معتزلیان اظهار تمایل می‌کند، به صوفیان سخت علاقه‌مند است و از خانقاه ابواسحاق بلوطی در کوهستان‌های جنوب شام، وصف جالبی آورده است. در چند جا تمایل خود را به تشیع نشان داده و از جمله می‌نویسد که چگونه در مسجد واسط با مردی به نزاع برخاسته که از معاویه در مقابل علی(ع) طرف‌داری می‌کرده است. از همه اینها معلوم می‌شود که مقدسی سعه صدر داشته و مشتاق آن بوده است که در مذاهب مختلف دین و فلسفه، به جستجو بپردازد و بهترین آنها را انتخاب کند[۳].
وفات
مقدسی پس از سال 381ق، در تاریخی نامعلوم درگذشته است.
پانویس
منابع مقاله
ر.ک. عبدالرفیع حقیقت، «تذکار لازم»، درج‌شده در آغاز کتاب «أحسن التقاسيم في معرفة الأقاليم»، اثر ابوعبدالله محمد بن احمد مقدسی، ترجمه علی‌نقی منزوی، تهران، کومش، چاپ دوم، 1385.