شاهنامه‌ی شاه خورشید چهر
شاهنامه‌ی شاه خورشید چهر تألیف سید علی کاشفی خوانساری، «حملۀ حیدری» نام عام حماسه‌های منظومی است که عمدتاً به تقلید از شاهنامه در وصف دلاورمردی‌ها و جنگاوری‌های حضرت حیدر کرار مولانا علی (ع) سروده شده است و موضوع این کتاب نیز معرفی این حماسه‌ها و نگاهی به مهم‌ترین منظومه‌های سروده‌شده در این قالب است.
| شاهنامه‌ی شاه خورشید چهر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کاشفی خوانساری، سید علی (نویسنده) |
| ناشر | گویا |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 4ـ63ـ6528ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
گزارش کتاب
محبت امیرالمؤمنین و مولی الموحدین حضرت علی (ع) آن‌چنان با جان و ایمان و زندگی ایرانیان آمیخته و چنان ساحات مختلف باور، تفکر، فرهنگ و تمدن ایشان را تحت تأثیر قرار داده که جلوه‌های مکرر آن را از هر سو نشان می‌توان گرفت. یکی از این جلوه‌ها که به شکل سنت قصه‌خوانی و نقل‌گویی در جای‌جای زندگی سنتی ایرانیان نمود داشته است، منظومه‌های حماسی دربارۀ دلاوری‌های مولای متقیان علی (ع) است که با عنوان «حملۀ حیدری» سروده و شنوده می‌شده‌‌اند. این اشعار حماسی در قالب‌هایی چون مداحی، نقالی، پرده‌خوانی، شمایل‌گردانی و تعزیه در تمام ایام سال به کار می‌رفته و از رایج‌ترین گونه‌های قصه‌گویی و هنرهای نمایشی سرزمین‌مان بوده است.
می‌توان حملۀ حیدری را به عنوان یک سنت یا گونه در ادبیات فارسی قرن دوازدهم به بعد اینگونه تعریف کرد: حمله، حماسۀ بلندی در قالب مثنوی و بحر متقارب با موضوع داستان‌های تاریخی صدر اسلام و دلاوری‌های حضرت علی (ع) است. بحر متقارب وزن شاهنامۀ فردوسی، گشتاسب‌نامۀ دقیقی و گرشاسب‌نامۀ اسدی طوسی است که همگی متونی حماسی دربارۀ قهرمانانی ایرانی‌اند و سرایش حمله‌های حیدری در این وزن نشانۀ پیوستگی حمله‌ها با آثار حماسی پیشین ادبیات ایران است.
گرچه نمونه‌هایی از حماسه‌های دینی و علوی در قرون پنجم تا یازدهم وجود دارد؛ اما جایگاه واقعی حماسه‌های علوی در ادبیات فارسی و فرهنگ عامه با سنت حمله‌سرایی محقق شده است. در قرن دوازدهم هجری شاهد شکل‌گیری جریانی ادبی تحت نام «حمله‌سرایی» در سپهر ادبیات فارسی هستیم. «حملۀ حیدری» نام عام حماسه‌های منظومی است که عمدتاً به تقلید از شاهنامه در وصف دلاورمردی‌ها و جنگاوری‌های حضرت حیدر کرار مولانا علی (ع) سروده شده است و موضوع این کتاب نیز معرفی این حماسه‌ها و نگاهی به مهم‌ترین منظومه‌های سروده‌شده در این قالب است.
نخستین کسی که «حملۀ حیدری» را سرود، باذل خراسانی از پارسی‌گویان ساکن هند بود. حملۀ باذل شهرت فراوانی یافت و مورد توجه خاص و عام قرار گرفت و اصطلاح و سنت حمله‌خوانی رواج یافت. نسخه‌های آن فراوان شد و چون مورد توجه عام قرار گرفت، کاتبان و ناسخان فراوانی بعضاً محض اندوختن ثواب اخروی به کتابت آن پرداختند.
این کتاب ابتدا سیر سرایش حماسه‌های دینی و علوم را پیش و پس از سروده‌شدن حملۀ حیدری باذل مرور کرده و از منظومه‌های متعددی که با نام حملۀ حیدری وجود دارد، یاد شده است. بخش دوم کتاب به معرفی و نمونۀ آثار چهار سرایندۀ اصلی و بزرگ حملۀ حیدری اختصاص دارد که به ترتیب عبارتند از: باذل خراسانی، ابوطالب فندرسکی، راجی کرمانی و آزاد کشمیری.
در هر مقاله اطلاعاتی دربارۀ زندگی شاعر، آثارش، منظومۀ حماسی او دربارۀ مولای متقیان و نسخه‌شناسی آمده و سپس اشاراتی به ویژگی‌های شعر او صورت گرفته است. اشعار گزیده از هر شاعر مرتبط با یکی از غزوات یا جنگ‌هاست. از باذل خراسانی گزیده‌ای از جنگ بدر، از ابوطالب فندرسکی داستان جنگ نهروان تا شهادت مولا، از راجی کرمانی ابیاتی از جنگ خیبر و از آزاد کشمیری حصه‌ای از جنگ نهروان نقل شده است. با توجه به تعداد نسخ از یک‌سو و غیراصیل بودن نسخه‌ها و تفاوت فراوان آنها از سوی دیگر، تصحیح نسخه‌ها عمدتاً به شکل ذوقی انجام شده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات