محاسن المجالس
كتاب محاسن المجالس أو بيان في مقامات السادة الصوفية، تألیف ابن عریف صنهاجی (متوفی 536ق)، کتابی است که طریقه جدیدی را در تصوف مطرح می‌کند. این اثر با تحقیق و تعلیق محمد عدلونی ادریسی منتشر شده است.
| محاسن المجالس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن عریف، اح‍م‍د ب‍ن محمد (نويسنده) عدلونی ادریسی، محمد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | بيان في مقامات السادة الصوفية |
| ناشر | دار الثقافة |
| مکان نشر | مغرب - دار البیضاء |
| سال نشر | 1394ش - 1436ق - 2015م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 978-9954-613-26-9 |
| موضوع | تصوف - مغرب - تصوف - مغرب - تاریخ - قرن 5ق. - آداب طریقت |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 3م2الف 288 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
کتاب حاوی دو قسم است:
- قسم اول: در این بخش، مقدمه تحقیق، در سه فصل شرح حال مؤلف، معرفی کتاب و نسخه خطی و شیوه تحقیق مطرح شده است.
- قسم دوم: مشتمل بر سه بخش: نص محقَّق محاسن المجالس، تصویر نسخ خطی و ملحقات است.
ابن عریف در تألیف مطالب این اثر از بزرگان صوفیه چون بایزید بسطامی، شبلی، ذوالنون مصری و صوفیه اندلس و در رأس آنها ابن برجان اشبیلی بهره برده و نیز به‌شدت از غزالی متأثر بوده است. به این موارد باید افزود تلاش فکری و ذوق ممتاز او و توانایی فراوانش بر تعبیر دقیق‌ترین مسائل صوفیه به شعر و نثر، به اسلوب روشن و سرشار بودن از محسنات بدیعیه، مانند سجع، جناس، تصویر و...[۱].
سید حسین نصر در مقاله‌ای پیرامون حالات و مقامات عارفان می‌نویسد: «صوفی مراکشی، ابن عریف، در کتاب محاسن المجالس، که شامل یکی از عمیق‌ترین بحث‌های صوفیانه در باب فضایل روحانی است، چنین می‌گوید: اگر ظلمات وجود مفارق نمی‌بود، یقیناً نور عالم غیب تجلی کرده بود. اگر اغوای نفس اماره وجود نمی‌داشت، مسلّما این حجاب برداشته می‌شد. اگر نظام علت و معلولی طبیعت مخلوق وجود نداشت، قدرت مطلق حق تعالی در نور کامل پدیدار می‌گردید»[۲].
نکته قابل توجه اینکه مقامات و منازل مطرح‌شده در المحاسن اگرچه تازگی ندارد و ذوالنون مصری سه قرن پیش از آن مبدع این مبحث بوده است، اما مقام «معرفت» در فصل اول و «محبت» در فصول دهم و دوازدهم و سیزدهم جدید است و تنها در کتاب محاسن آمده و در کتب پیش از آن نیامده است[۳]. در حقیقت وی طریقه تحلیلی - انتقادی را برای مقاماتی که صوفیه اسلام بر آن اتفاق داشتند در پیش گرفته تا طریق بر سالک مرید تا وصول به مراد و مشاهده، تسهیل شود[۴].
در انتهای کتاب، برخی مواعظ و هدایت‌های تربیتی روحی در ضمن بیست کرامت دنیوی و بیست کرامت اخروی ذکر شده است[۵].