معیار لغات قویم: فرهنگ شاهنامه
معیار لغات قویم: فرهنگ شاهنامه تألیف میرزا محمد کشمیری متخلص به مجرم؛ یکی از واپسین فرهنگ لغت‌های اختصاصی شاهنامه در شبه‌قاره، کتاب «معیار لغت قویم» اثر میرزا محمد کشمیری متخلص به «مجرم» است که در نیمۀ اول سدۀ سیزدهم هجری به نام «سری مهاراج بهادر حاکم هندوی کشمیر» تألیف شده است. این کتاب به مقدمه و تصحیح دکتر مرتضی چرمگی عمرانی به چاپ رسیده است.
| معیار لغات قویم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | کشمیری، میرزا محمد (نویسنده) چرمگی عمرانی، مرتضی (محقق) |
| ناشر | سخن |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1399 |
| شابک | 4ـ033ـ260ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
گزارش کتاب
قدمت و اهمیت خاص شاهنامه برای زبان فارسی و هم به دلیل احتوا بر واژه‌های کهن و متروک در همۀ دوره‌های بعد، برای فارسی‌زبانان به طور عام و برای هندیان که می‌خواسته‌اند فارسی را به عنوان زبان دوم فراگیرند، به طور خاص از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. بنابراین طبیعی است که در همۀ فرهنگ‌های فارسی اعم از قدیم و جدید شواهد شعری شاهنامه نظرگیر و گاه بسیار برجسته و درخور توجه باشد. یکی از واپسین فرهنگ لغت‌های اختصاصی شاهنامه در شبه‌قاره، کتاب «معیار لغت قویم» اثر میرزا محمد کشمیری متخلص به «مجرم» است که در نیمۀ اول سدۀ سیزدهم هجری به نام «سری مهاراج بهادر حاکم هندوی کشمیر» تألیف شده است.
میرزا محمد کشمیری از شاعران و ادیبان قرن سیزدهم قمری کشمیر است. تقریباً در هیچ تذکره‌ای تاریخ دقیق تولد و حتی فوت او ذکر نشده و حتی در این کتاب هم هیچ نشانه‌ای از تاریخ تولد و سایر اطلاعات شخصی مؤلف چیزی نیامده است. با توجه به اشعار اندکی برجای‌مانده از او، ظاهراۀ شیعۀ دوازده‌امامی بوده است.
افزون بر اشعاری که از میرزا محمد باقی مانده، به نظر می‌رسد مهم‌ترین اثر او همین «معیار لغات قویم» است. مؤلف نام خود را در مقدمه و متن نیاورده و صرفاً در دو جا با تخلص «مجرم» از خود یاد کرده است. بنا بر برخی دلایل که مصحح در مقدمۀ خود آورده است، این کتاب به سال 1908 میلادی در کشمیر به نگارش درآمده است.
پس از مقدمه و ذکر چند نکته از رسالۀ «شبستان خیال» سیبک نیشابوری و برخی فصول، از برگ 31 نسخه عملاً کتاب آغاز شده است. فرهنگ بر اساس حروف الفبا با رعایت حرف دوم به ترتیب حروف تهجی آغاز شده است. این فرهنگ دربردارندۀ 31 فصل است که فصل «حرف الباء الموحده» و فصل «حرف المیم مع الالف» دارای بیشترین بسامد زیرمجموعه می‌باشد. به عبارت دیگر هر کدام از این فصل‌ها به نوزده فصل فرعی تقسیم شده که گاه دارای بیشترین بسامد مدخل‌ها و شواهد ابیات‌اند.
در این کتاب، ابتدا از زندگی میرزا محمد کشمیری، مذهب و آثار او سخن به میان آمده و سپس پیشینۀ پژوهش مورد کاوش قرار گرفته است. در ادامه نسخه‌شناسی، برخی ویژگی‌های رسم‌الخطی، شیوۀ تدوین معیار لغات قویم و منابع مورد استفادۀ مؤلف برای شرح و توضیح مدخل‌ها به تفصیل بیان شده است. بر این مبنا، این فرهنگ الفبایی در 31 فصل اصلی و 365 فصل فرعی، با دو بخش لغات و کنایات تدوین گردیده است. قمست کنایات نیز دربردارندۀ 119 اصطلاح کنایی به همراه 169 بیت از شاهنامه ذکر شده است. در مجموع در این فرهنگ 3426 بیت از شاهنامه و 156 بیت از دیگر شاعران نظیر نظامی، امیرخسرو دهلوی، رودکی، سنایی، حافظ، ظهوری ترشیزی و .... شاهد آورده شده است. مؤلف برای شرح و توضیح مدخل‌ها، از 41 مأخذ مستقیم و منابع غیرمستقیم بهره جسته که برخی از آنها در حال حاضر نایاب یا تصحیح و چاپ نشده‌اند.
یگانه نسخۀ موجود این فرهنگ در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه پنجاب لاهور نگهداری می‌شود. خط این دستنویس، نستعلیق درشت و تعداد برگ‌های آن 680 برابر با 1360 صفحه است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات