آرزو، سراج‌الدین علی بن حسام‌الدین

آرزو، سراج‌الدین علی بن حسام‌الدین
آرزو، سراج‌الدین علی بن حسام‌الدین
	v; t; e;

سراج‌الدین علی‌خان اکبرآبادی گوالیاری (1099-1169ق)، معروف به خانِ آرزو، و ملقّب به استعدادخان، و متخلّص به آرزو؛ شاعر فارسی سرای هندوستانی، نويسنده، اديب و دانشمندِ برجسته و بزرگ سده‌ي دوازدهم و از پیشگامان تحقیقات واج‌شناسی زبان فارسی است.

نام و نسب

نامش سراج‌الدین علی، تخلصش آرزو، معروف به خان آرزو و لقبش استعداد خان است. عبارت «خان» که در ابتدای تخلّصش گفته می‌شود، طبق گفتۀ برخی تذکره‌نویسان به واسطۀ یکی از نزدیکترین دوستانش به نام (آنندرام مخلص) به او داده شده است.

پدرش شیخ حسام‌الدین حسام نام داشت. طبق گفتۀ خود آرزو پدرش مردی سپاهی پیشه بود و از منصب داران محمّد اورنگ زیب عالمگیر به حساب می‌آمد. وی نیز مانند فرزندش اهل شعر و شعر گویی بود و قصۀ «کامروپ و کام لتا» از افسانه‌های مشهور هند را به نظم در آورده است. نسب آرزواز طرف پدرش به شيخ کمال‌الدین خواهرزادۀ شیخ نصیرالدین مشهور به چراغ دهلی می‌رسد و از طرف مادر به شیخ حمیدالدین عرف شیخ محمّد غوث گوالیاری «شطاری» ونسب محمّد غوث نیز به چند واسطه به عطّار نیشابوری می‌رسد. از این رو فرزندان شیخ محمّد غوث گوالیاری را «عطّاری» می‌نامند.^[۱]

زادگاه و محل تولد

هم زادگاه و هم تاریخ توڵّد آرزو مورد اختلاف تذکره‌نویسان است؛ چرا که خود آرزو هیچ سخنی در این خصوص نگفته است. اما طبق گزارش‌هایی که از ایشان موجود است، محلّ تولّد او را اكبرآباد (آگره کنونی ایالت آتراپِرادش) ذکر کرده‌اند.^[۲]^[۳]

تحصیلات

طبق گفتۀ خود خان آرزو، از «بدو شعور» به تحصيل علوم اشتغال داشته است و تا چهاردە سالگی داخل جرگۀ طلبۀ علم بود؛ از اولین استادان او میر غلامعلی احسنی گوالیاری بود که به گفتۀ خود آرزو در دوران کودکی اشعار اۆلیه‌اش را از نظر او گذرانیده است. حدود یک سال نیز شاگرد میرصاحب سخن بود. میر عبدالصمد(متوفای 1141ق) معروف به سخن از سادات اکبرآباد بود و در شعر گویی شاگرد میرزا عبدالقادر بیدل محسوب می‌شود.

خان آرزو مانند دیگر معاصرانش علوم رسمی آن زمان را تحصيل کرد و كتب متداولۀ درسی زمان خود که عبارت از بوستان و گلستان سعدی و نام حق باشد را نزد پدرش خواند. امّا بيشترين حوزۀ تحصيل آرزو به آموختن زبان عربى مربوط می‌شود. وی حدود ۵ سال زبان عربی را براساس كتب معمول آن زمان در نزد شيخ عمادالدين معروف به «درویش محمّد» آموخت و ضمن معاشرت با شاعران مشهور آن حوزه در آن زمان چون شاه گلشن، حاتم، عظمه الله كامل، محمّدمقيم آزاد وعلى عظيم از سرودن شعر و تكميل معلومات لغوى خود غافل نماند.

در تذکرۀ صبح گلشن از فردی به نام «تمکین» اسم برده شده است که گویا از حوالی کرمان و از احفاد شاه نعمت الله ولی است که در زمان حکومت فرّخ سیر وارد هند گردیده و مورد احترام پادشاه مذکور و بعد از وى مورد احترام محمّد شاه قرار گرفته است. ظاهراً آرزو نیز از محضر او کسب فیض کرده است.^[۴]