ابن اسماعیل، حماد بن اسحاق
حماد بن اسحاق بن اسماعیل، مشهور به «جَهْضَمی» و «اَزْدی»، محدّث، فقیه و قاضی مالکی قرن سوم هجری قمری، (۱۹۷ یا ۱۹۹ق- ۲۶۷ یا ۲۶۹ یا ۲۷۰ق) که از یاران نزدیک خلیفه عباسی موفق بود و کتاب تركة النبي(ص) و السبل التي وجهها فيها را چنان نوشت که خلفای بنی‌عباس بپسندند.
| ابن اسماعیل، حماد بن اسحاق | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | حماد بن اسحاق بن اسماعیل |
| نام پدر | اسحاق |
| ولادت | ۱۹۷ یا ۱۹۹ق |
| محل تولد | بصره |
| رحلت | ۲۶۷ یا ۲۶۹ یا ۲۷۰ |
| مدفن | شوش |
| اطلاعات علمی | |
| مشایخ | |
| شاگردان | |
| برخی آثار | تركة النبي صلی‌الله‌عليه‌وسلم و السبل التي وجهها فيها |
نسب و ولادت
- «ابواسماعیل حمّاد بن اسحاق بن اسماعیل بن حماد بن زید ازدی بصری بغدادی»، در سال ۱۹۷ یا ۱۹۹ق، در بصره به دنیا آمد.
استادان و شاگردان
- «حمّاد بن اسحاق»، نزد احمد بن مُعذَّل (متوفی ح ۲۴۰) فقه آموخت و همچنین در استماع حدیث، شاگرد کسانی چون مُسْلم بن ابراهیم فَراهیدی (متوفای ۲۲۲)، عبداللّه قَعْنبی (متوفای۲۲۱)، اسماعیل بن اَبی‌اُوَیس (متوفای ۲۲۶)، ابومُصعَب زُهری (متوفای ۲۳۵) و اسحاق بن محمد فَرْوی (متوفای ۲۲۶) بود.
- برخی چون فرزندش ابراهیم و یحیی بن اَکْثَم تَمیمی، محمد بن جعفر خَرائطی (متوفای ۳۲۷) و حسین بن اسماعیل مَحاملی (متوفای ۳۳۰) از او حدیث شنیدند.
صفات
- او بعد از مدتی آموزش فقه، در بغداد عهده‌دار امر قضا و افتا شد. به نقل وَکیع، وی احادیث بسیاری حفظ کرد. خطیب بغدادی او را ثقه شمرده است.
فعالیت سیاسی
- حمّاد نزد خلفای عباسی از جایگاه خاصی برخوردار بود و نزد ابواحمد بن متوکل، معروف به موفق (برادر معتز)، از خاصان بشمار می‌رفت.
- وی در منازعه سال ۲۵۱ کوشید میان موالی (که از موفق پشتیبانی می‌کردند) و ابن طاهر محمد بن عبداللّه (امیر بغداد و کاتب قبلی معتز عباسی) صلح برقرار کند و نامه‌هایی هم میان ابن طاهر و موفق رد و بدل کرد.
- هنگام کناره‌گیری معتز (حک: ۲۵۲ ۲۵۵) از خلافت ، حمّاد بن اسحاق از کسانی بود که به خلع او شهادت داد، اما در همین سال محمد بن واثق، ملقب به المهتدی‌باللّه (حک: ۲۵۵۲۵۶)، حکومت را در دست گرفت و حمّاد را به سبب مکاتبه‌ای که در سفر مکه با موفق کرده بود، مجازات کرد؛ به فرمان وی، حمّاد را به نشانه تحقیر سوار استر کردند و در سامرا (مرکز خلافت ) چرخاندند و سپس او را به اهواز تبعید کردند.
فرزندان
- حمّاد دو پسر داشت:
- ابراهیم (کنیه‌اش ابواسحاق) در ۲۴۰ یا ۲۴۱ به دنیا آمد و نزد عمویش، اسماعیل، فقه خواند. وی علاوه بر پدرش، از کسانی چون محمدبن یحیی خِشی/ خُشَنی، ابوداوود سجستانی (متوفی ۲۷۵) و زید بن اَخْرم/ اَخْزم (متوفی ۲۵۷) حدیث شنید.... دارقطنی و بسیاری دیگر ابراهیم را ثقه، فاضل و صدوق دانسته و گفته‌اند که او بسیار زاهد و دائم‌الذکر بود. وی در ۳۲۳ درگذشت و کنار قبر عمویش، اسماعیل، دفن شد. ابن ندیم، الفهرست، او را صاحب کتاب‌های الجَنائز، الجهاد و دَلائل النبوة دانسته است.
- محمد، پسر دیگر حمّاد، را جوانی پاک‌دامن، مورد اعتماد موفقِ عباسی و صاحب منصب قضا در بصره معرفی کرده‌اند. او در ۲۷۶ از دنیا رفت.
وفات
- «حماد بن اسحاق جهضمی»، در سال ۲۶۷ یا ۲۶۹ یا ۲۷۰ در شوش، دار فانی را وداع کرد[۱].
آثار
پانویس
- ↑ ر.ک: کریمیان، لیلی، ج11، ص526
منابع مقاله
کریمیان، لیلی، «دانشنامه جهان اسلام»، بنیاد دائرةالمعارف اسلامی، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران، چاپ اول، 1386ش.