اردبیلی، محمد بن سلطان‌محمد
میرزا محمد بن سلطان‌محمد اردبیلی (قرن یازدهم و دوازدهم) معروف به «محقق بیدگلی»، از عرفا و شعرای عصر صفوی، صاحب کتاب «تذكرة الذاكرين» و از شاگردان قاضی اسدالله کوپایی کاشانی.
| اردبیلی، محمدبن سلطان‌محمد | |
|---|---|
 | |
زندگی‌نامه
تمام اطلاعات ما از وی، مطالبی است که دیگران درباره او گفته‌اند. قلی بن داودقلی شاملو در «قصص الخاقاني» درباره وی، چنین آورده است: «از جمله جانبازان کوی معرفت، مولانا میرزا محمد است که در خطه کاشان فروکش نموده و در مهد راحت غنوده، از تبعه کمربستگان پیران تکیه قدرت است. بسی از گم‌گشتگان تیه ضلالت را راهنمای کوی معرفت گشته، در سلک ارباب حال و اصحاب کمال انسلاک داده است...»[۱].
ملا احمد نراقی در «خزاین» می‌نویسد: «میرزا محمد الاردبیلی‌الاصل و کاشانی‌المسکن که مشهور به محقق است و قبر او در بیدگل است، از قرای کاشان، از جمله عرفا بوده، از شاگردان قاضی اسدلله قهپایی که او نیز از جمله عرفا است و در کاشان، در قرب دروازده فین، مدفون است...»[۲].
حسن نرافی درباره او می‌نویسد: «در مجموعه نسخه‌های خطی کتابخانه شخصی این نگارنده، کهنه‌کتابی است به نام «رياض العارفين ومنهاج السالكين» که مؤلف آن پس از بیان خطبه آغاز کتاب، بدین‌گونه خود را معرفی و افاده مرام می‌کند: این کمینه بی‌بضاعت میرزا محمد بن سلطان‌محمد اردبیلی‌الاب، ملقب به محقق، مقیم دارالمؤمنین کاشان، با ضعف قوی و قلت و طاقت، به‌قدر استطاعت در جمع و ترتیب تألیفی که مشتمل باشد بر بعضی از احکام اصول و فروع شریعت که رعایت آن موجب استقامت بر جاده طاعت و استخلاص از عقوبت وقوع در عقبات منهیات است و بر قدری از اسرار معرفت وجود بر رأی تحقیق و سداد و اشاره به رمز ظهور او در نظر شهود از مظاهر کونیه...»[۳].
آثار
محمد طیار مراغی در مقاله «نگاهی به نسخه‌های خطی کتابخانه مدرسه سلطانی کاشان»، آورده است: «سه رساله ارزشمند عرفانی فارسی: «تبصرة الناظرين و تذكرة الذاكرين»، «رساله صوفیه صفویه»، «مناجات» از محمد بن سلطان‌محمد محقق اردبیلی بیدگلی...»[۴].
از دیگر آثار وی عبارتند از:
- رساله «تيسير المرام لتفسير الكلام» (تفسیر به زبان عربی).
- «رياض العارفين و منهاج السالكين»[۵].
پانویس
منابع مقاله
عاطفی، افشین، مقدمه کتاب «تذكرة الذاكرين»، میرزا محمد اردبیلی، با تصحیح افشین عاطفی، کاشان، همگام با هستی، چاپ اول، 1391.