سفرنامۀ اسکات وارینگ در ایران
سفرنامۀ اسکات وارینگ در ایران تألیف ادوارد اسکات وارینگ ترجمه دکتر ابوالقاسم سری، این کتاب بازگفت دیده‌ها و شنیده‌ها و دریافت‌های مردی انگلیسی‌تبار است به نام ادوارد اسکات وارینگ که در روزگار گرفتاری هند بزرگ در چنگال استعمار انگلیس، در بنگال از پایگاهی دولتی برخورداری داشته و در یک روز دوشنبه دهم آوریل سال 1802 مسیحی، از راه کازرون و فیروزآباد به شیراز آمده و دیده‌ها و شنیده‌هایش را نه چون بیشتر تاریخ‌نگاران چربک‌گو و ژاژخای ایرانی در دو بخش و یازده پیوست می‌انگارد.
| سفرنامۀ اسکات وارینگ در ایران | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | وارینگ، ادوارد اسکات (نویسنده) سری، ابوالقاسم (مترجم) |
| ناشر | اساطیر |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1400 |
| شابک | 9ـ542ـ331ـ964ـ978 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب در چهار بخش تدوین شده است.
گزارش کتاب
مردمان در همۀ زمان‌ها و روزگاران به سفرنامه‌ها نیک توجه داشته‌اند و از کمتر کشوری به اندازۀ ایران دیدن شده است؛ اما گزارش‌ها دربارۀ ایران بیشتر به خامۀ کسانی است که زبان پارسی نمی‌دانسته‌اند یا کسانی که بیش از آنکه به آیین‌ها و شیوه‌های کشوری دورافتاده بنگرند، به خواسته‌های خود چشم داشته‌اند یا کسانی که تعصب نه همین بر پژوهش‌ها بلکه بر باورهایشان هم چیرگی داشته است.
این کتاب بازگفت دیده‌ها و شنیده‌ها و دریافت‌های مردی انگلیسی‌تبار است به نام ادوارد اسکات وارینگ که در روزگار گرفتاری هند بزرگ در چنگال استعمار انگلیس، در بنگال از پایگاهی دولتی برخورداری داشته و در یک روز دوشنبه دهم آوریل سال 1802 مسیحی، از راه کازرون و فیروزآباد به شیراز آمده و دیده‌ها و شنیده‌هایش را نه چون بیشتر تاریخ‌نگاران چربک‌گو و ژاژخای ایرانی در دو بخش و یازده پیوست می‌انگارد. بخش یکم در سی‌وپنج فصل دربرگیرندۀ سفرنامۀ او به شیراز و بخش دوم در هشت فصل شامل تاریخ آن روزگار ایران است که عهد زندیه را دربر می‌گیرد.
هدف او شناخت شیوۀ زندگانی مردمان این سامان، ناتوانی‌های برخاسته از نادانی‌ها و خرافه‌پرستی‌هایشان، میزان دارایی‌ها و گنجینه‌های طبیعی و در حقیقت بررسی شیوه‌ها و راه‌های دست‌اندازی آسان بر آنهاست. در این زمان ایران و مردمانش در زیر چنبرۀ فرمانروایی خاندان قاجار است که اندکی از خروار تعریف آن چنین است: «..... بدبختانه بعد از رفتن قفقاز و قسمت بزرگی از طرف خراسان و بلوچستان تاریخ ایران هم هیچ شده چیزی درخور گفتن نداشت. مثلاً از نصف زمان فتحعلی شاه و تمام زمان محمدشاه و ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه تاریخ ایران چیزی ندارد جز اینکه شاه به شکار رفت یا کدام حاکم چه کرد، یا کدام عالم بر سر مردم چه بلا آورده، یا درباریان کدام دسته به دیگری غلبه کرد، چقدر نسوان در دستگاه سلطنت جمع شده‌اند، خصوصا کشاکش دولتین روس و انگلیس و نفوذ روسیان در دربار ایران با اظهار دوستی و غرق کردن رجال به عبش و نوش و خرابی مملکت و از بین بردن کسانی که می‌توانستند ایران را نجات بدهند». نویسنده در چنین دورانی به ایران آمده با حکومتی آن‌چنانی و مردمانی این‌چنین.
سفرنامۀ وارینگ به‌حق یکی از اولین ومهم‌ترین سفرنامه‌هایی است که انگلیسی‌ها دربارۀ ایران نوشته‌اند و بعدها نیز هم بین خوانندگان عام و هم خوانندگان حرفه‌ای و سیاحانی که از ایران دیدن کردند، توجه بسیاری به خود جلب کرد. سر دنیس رایت در کتاب «انگلیسی‌ها در میان ایرانیان» در مورد سفرنامۀ وارینگ و اهمیتی که به لحاظ تقدم در ایران‌شناسی و سفرنامه‌نویسی انگلیسی‌ها در ایران دورۀ قاجار دارد، می‌نویسد: «یکی از نخستین کتاب‌ها از این‌دست، از اسکات وارینگ دانشمند و پژوهشگری است که در دستگاه اداری بنگال در کمپانی هند شرقی خدمت می‌کرد.... این کتاب که در سال 1807 منتشر شد، نخستین مطالعۀ جدی دورۀ قاجار از سوی یک انگلیسی است ....».
مؤلف این سفرنامه عضو یکی از خاندان‌های معروف انگلستان در قرن هجدهم و نوزدهم میلادی است که با حضور و فعالیت در دستگاه اداری بنگال خدمات شایانی به حکومت پادشاهی انگلستان کردند. ادوارد اسکات وارینگ فرزند جان اسکات وارینگ (1747 ـ 1819 م) سیاست‌مدار انگلیسی است که نمایندۀ پارلمان انگلستان بود و مدتی نیز در مقام کارگزار سیاسی «وارن هاستینگ» خدمت کرد. جان اسکات وارینگ پدر ادوارد یکی از پنج برادری بود که همگی در دستگاه اداری بنگال خدمت می‌کردند و مقام‌های مهم نظامی و سیاسی داشتند.
وارینگ در آوریل 1802 به سوی بوشهر حرکت کرد، سفر او به بوشهر و شیراز چند ماه طول کشید و در نهایت اول نوامبر به بمبئی بازگشت. چاپ اول سفرنامه در 1804 در هند منتشر شد و چاپ دوم آن در 1807 با اندک اصلاحاتی در لندن صورت گرفت. اما بر اساس مطالب سفرنامه و تاریخ‌های مندرج در مقدمه و متن، به نظر می‌رسد که مطالب سفرنامه در یک دورۀ طولانی‌تر نوشته شده است. به عبارت دیگر بخشی از مطالب قبل از سفر به بوشهر، قسمت اعظم آن در زمان سفر و بعضی قسمت‌های آن در بازگشت به هند نوشته شده‌اند.
به طور کلی وارینگ دربارۀ مسائل مختلفی دربارۀ ایران نوشته و نظر خود را اظهار می‌دارد: سفر به بوشهر و حاکم آنجا، روش‌های مسافرت، توصیف شیراز، باغ‌های ایرانی، بناها و گرمابه‌ها، نقاشان، پزشکان، لباس‌های ایرانیان و زنان ایرانی، اشاره به برخی مذاهب از جمله مواردی است که مورد توجه این سفرنامه‌نویس اروپایی بوده است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات