المجموعة المفضلية
المجموعة المفضّلية، مجموعه آثاری از فرقه باطنیان است که اندیشه‌ها و باورهای آنان را در کتاب‌ها و رساله‌هایی با عنوان‌های «الرسالة المفضّلية»، «الحُجب و الأنوار»، «الأنوار و الحُجُب»، «الصراط»، «التوحيد»، «الإهليلجة»، «آداب عبدالمطّلب»، «الهفْت الشريف» و «البدء و الإعادة» در بر دارد. «ابوموسی» و «الشیخ موسی» پژوهش این مجموعه را انجام داده‌اند.
| المجموعة المفضلية | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مفضل بن عمر (نويسنده)
حریری، ابوموسی (محقق) طرطوسی، موسی ( محقق) |
| عنوان‌های دیگر | الحجب و الأنوار |
| ناشر | دار لأجل المعرفة |
| مکان نشر | لبنان - دیار عقل |
| سال نشر | 2006م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | علویان - علویان - تاریخ - غلاة شیعه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | ج.8 8س 241/2 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الرسالة المفضّلية
نوشته مفضّل بن عمرو جعفی است و با نام «الرسالة المفضّلية و الاتكال علی باري البريّة» نیز شناخته می‌شود. این کتاب از مهم‌ترین منابع برای باورهای علویّون و مرجعی برای شرح معنای «وجود خداوند» بشمار می‌آید که در گفتگوی مفضّل با امام صادق(ع) مطرح شده است[۱].
برخی درباره انتساب کتاب می‌گویند که علویان سوریه آن را به امام(ع ) نسبت داده‌اند و ازآنجاکه این رساله اعتقادات ویژة آنان را در بر دارد و افکار باطنی‌گری نُصَیریان به‌روشنی در آن دیده می‌شود، نسبت دادنش به امام صادق(ع ) درست نیست[۲].
الحُجب و النور
این کتاب روایتی است که محمد بن سِنان از مفضّل بن عَمرو فراهم آورده است. موضوع «الحُجُب و النور» درباره شناخت حجاب‌ها است؛ چراکه، مبحث «حُجُب و اَنوار» در باور علویّون اهمیت و جایگاه ویژه‌ای دارد. در آغاز کتاب به این نکته تأکید شده است که فرد شاخص و بدعت‌گذاری مانند «محمد درویش، که دیدگاه‌هایی خاص درباره ذات خداوند دارد و باری تعالی را از جنس تاریکی (ظلمت) می‌داند نه نور، در مباحث خود به این کتاب استشهاد نموده است»[۳]. سلسله سند کتاب از ولید بن عباس آغاز می‌شود و از حسن بن طبری، محمد بن سنان و مفضّل بن عَمرو می‌گذرد تا به ابن خطّاب و پرسش‌های فراوان او از امام صادق(ع) می‌رسد[۴].
برخی از این پرسش‌ها در باب «صفت مولی، درجات و مرتبه‌ها» است و این امور را در بر می‌گیرد: کیستی امام(ع)؛ درجه و مرتبت حجاب؛ معنای باطنی حجاب؛ حاملان عرش؛ سبب نام‌گذاری موجوداتی به نام فرشته و...[۵]. در «باب شناخت مجازات‌ها و شکل آن‌ها»، مبحثی در انواع مجازاتی است که در مسخ آدمیان رخ می‌دهد[۶].
الأنوار و الحُجُب
این اثر به روایت محمد بن سنان از مفضل بن عَمرو است که به گمان این فرقه در پرسش از امام صادق(ع) فراهم آمده است و مباحثی مانند «تماثل میان وجود و عبادات» و مباحثی در حج و نماز را پوشش می‌دهد. همچنین، بر این نکته تأکید می‌کند که «حج» مثالی از تکرار است که خود، دوره‌ای لامُتناهی از دوره‌ها است. محمد بن سنان می‌گوید که این کتاب را با گردآوری اخبار به‌منظور شناخت امیر مؤمنان(ع) فراهم آوردم[۷].
الصراط
این کتاب منسوب به مفضّل بن عَمرو است که احادیثی از امام صادق(ع) را درباره گذر از صراط، سرنوشت بندگان و مسئله مسخ و رسخ انسان در بر دارد.
برخی از پژوهشگران، «صراط» را به دلیل اینکه در میان آثار غالیان درج شده است، از مفضل نمی‌دانند، بلکه آن را از نوشته‌جات فرقه نُصَیریه برشمرده‌اند. در زمان محمد بن نصیر نُمَیری (پیشوای فرقه نُصَیریه)، آثار نصیریه تدوین یافت. کتاب الصراط نیز در میان آثار این فرقه یافته شده است و هرچند به مفضّل منتسب است، به زمان غیبت صغری تعلق دارد؛ به‌ویژه آنکه این کتاب در کنار سه رساله دیگر از این فرقه در یگانه نسخه‌ای که در کتابخانه ملی پاریس است، آورده شده است.
نکته دیگری که تألیف کتاب را به دوره غیبت صغری می‌رساند، اشاره‌هایی است که به درگیری میان نصیریه و اسحاقیه شده است[۸].
التوحيد
این اثر به نام توحید مفضل شناخته می‌شود و ثمره گفتگوهایی است که مفضل در چهار نشست با امام صادق(ع) در باب خداشناسی داشته است[۹].
الإهليلجة
متن این کتاب مناظره‌ای میان امام صادق(ع) و پزشکی هندی است که حضرت این رساله را در پاسخ نامه مفضل بن عمر نگاشته و برایش فرستاده‌اند. مفضل پیش‌تر در نامهای به امام(ع) گفته بود: فرقه‌هایی میان مسلمانان پیدا شده‌اند که ربوبیت را منکرند و با مردم نیز مجادله می‌کنند. او از حضرت پاسخی را درخواست کرده بود. امام(ع) گزارش مناظره خود با طبیب هندی را، که با اشاره به هلیله‌ای در دست طبیب، آغاز شده است، در کتابی تدوین نمودند و به‌سوی مفضل بن عمر فرستادند. درباره این اثر و انتسابش به امام صادق(ع) تردیدهایی است که آن را با همه شهرتی که دارد، از آثار مشکوک بشمار آورده است[۱۰].
آداب عبدالمطّلب
این اثر از جعفر بن محمد بن مفضل بن عمرو است که به روایت ابوسعید میمون بن قاسم طبرانی از وی فراهم آمده است. آداب عمومی و کارهای شبانه‌روزیِ شایسته‌ای که لازم است یک مؤمن باطنی‌مذهب انجام دهد، در این اثر آمده است.
در این کتاب تلاش می‌شود که آداب عمومی، که در سنّت شرع برای زندگی و معیشت مؤمنان آمده است، با اندیشه علویانِ باطن‌گرا تطبیق داده شود. پرسشی که در اینجا مطرح می‌شود، این است که آیا انسان مؤمن با به‌پا داشتن این تکلیف‌های باطنی، از عقاید باطنی بی‌نیاز می‌شود یا نه؟ در این‌باره، در «طريقة الجَنان» و دیدگاه محمد بن شعبه حرّانی، تمرکز بر «ظاهر» دیده می‌شود و اینکه باطن بدون به‌پا داشتن ظاهر پذیرفته نیست. اما ابوسعید، که ناقل این رساله است، باطن را از ظاهر بی‌نیاز می‌داند. در این میراث فرهنگی علویان گوشزد شده که هر پدیده، کار و امر و نهی آشکاری، رُویه پنهانی نیز دارد[۱۱].
الهفْت الشريف
کتاب الهفت الشريف ، نیز از کتب دیگر منسوب به مفضل است که به روش «گفتگو» میان او و امام صادق(ع) در ٦٧ باب تدوین شده و به‌خاطر ابواب نخستین آن، به نامهای «الهفت و الأظلّة» و «الهفت و الأشباح» نیز معروف است. فرقه نُصَیریه این اثر را بزرگ می‌شمارند.
الهفت مجموعه‌ای از زُبده احادیثی است که باورهای باطنیان را نشان می‌دهد. اسماعیلیان این کتاب را به یاران علوی‌ا‌شان نسبت می‌دهند و از سوی دیگر، برخی از علویان از این کتاب تبرّی جسته‌اند. برخی نیز اصل کتاب را حدیثی کُهن به نام «هَفتیه» می‌دانند که در میان آثار یهودیان یافت می‌شود؛ به‌ویژه آنکه، در خبری منسوب به امام باقر(ع) آمده است که ایشان از این اثر به «الهَفتية» نام برده‌اند و آن را تصدیق نموده و «حق» دانسته‌اند[۱۲].
البدء و الإعادة
نوشته حسین بن هارون بغدادی (از شاگردان شیخ خُصَیبی) است. این اثر گُزیده‌ای از کتاب بزرگ دیگر او است که به گمان خود، هزاروصد آیه را، که به تناسخ گواهی می‌دهند، در آن گنجانده است. نویسنده داستان‌های فراوانی از وجود تناسخ را آورده است که خود، رواج این باورها را در زمان وی نشان می‌دهد[۱۳].
پانویس
منابع مقاله
- متن کتاب.
- ضیایی، علی‌اکبر، «معرفی برخی آثار منسوب به امام صادق(ع)»، کیهان اندیشه، 1371ش، شماره 46.
- صالحی، محمدعلی، «بررسی اجمالی آثار منسوب به مفضل بن عمر جعفی»، بساتین، بهار و تابستان 1393، سال اول، شماره 1.
- رحمتی، محمدکاظم، «مفضل بن عمر جعفی و کتاب الصراط منسوب به او»، کتاب ماه دین، فروردین و اردیبهشت 1385- شماره 102 و 103.