شرح مثنوی (نعیم)
شرح مثنوی، اثر محمد نعیم، با تصحیح و تحقیق علی اوجبی، یکی از شروح کاملی است که بر ابیات مشکله شش دفتر مثنوی ترتیب یافته است.
| شرح مثنوی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محمد نعیم (نویسنده) اوجبی، علی (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | مثنوی. شرح |
| ناشر | مجلس شورای اسلامى، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1387ش , |
| شابک | 978-964-6690-76-9 |
| موضوع | شعر فارسی - قرن 7ق. - تاريخ و نقد |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PIR 5301 /ن7ش4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مصحح، مقدمه‌ای در ابتدای کتاب آورده و همچنان‌که در این مقدمه اذعان شده، مؤلف این اثر - که به سال 1091ق، کتابت شده - خود را «محمد نعیم» معرفی نموده است. گویا اطلاع زیادی از زندگی مؤلف در دست نیست و آنچه از شخصی به نام محمد نعیم شاه‌جهان‌آبادی در تذکره «منتخب اللطائف» و نیز از محمد نعیم پنجابی در تذکره «مقالات الشعراء» میر علی‌شیر قانع تتوی نام برده شده است، مقصود شارح مزبور نیست[۱].
شرح محمد نعيم بر مثنوی، صبغه عرفانی دارد و او کوشیده است ابیاتی را که به نظرش دشوار بوده است، در قالب تأویلات عرفانی و گاهی با استناد به روایات و نیز اقوال مشایخ صوفیه و منابع عرفانی، چون فتوحات ابن عربی، تشریح کند و گاهی تأویلات و تفسیرهایی خلاف تفسیرهای مشهور ارائه می‌کند[۲].
ویژگی دیگر این شرح، آن است که ضبط ابیات مثنوی که شارح ارائه می‌کند، گاهی بسیار متفاوت با ضبط مشهور است و مهمترین ویژگی آن اینکه شرحی است بر تمام ابیات مشکله شش دفتر که به زبان فارسی است[۳].
در تصحیح این اثر ارزشمند، از دو نسخه خطی موجود استفاده شده است. شیوه تصحیح، التقاطی است و افزوده‌های قیاسی مصحح داخل [] مشخص شده است[۴].
در پایان کتاب، در کنار نمایه‌های فنی، تعلیقاتی در توضیح نکات مبهم، مآخذ اقوال و منابع روایات افزوده شده است و جهت سهولت استفاده، واژه‌نامه‌ای نیز برای آن تنظیم شده است[۵].
مقدمه مصحح در 9 مبحث، بدین شرح است: دورنمایی از حیات مولانا، آثار مولانا، شکل‌گیری سرایش مثنوی و سبب تألیف آن، درون‌مایه و ساختار مثنوی، منابع مثنوی، شروح مثنوی، درباره شارح، ویژگی‌های این شرح، دست‌نوشته‌ها و شیوه بازخوانی[۶].
شیوه شارح چنین است که گاهی بیت یا ابیاتی مرتبط به هم را می‌آورد، سپس به تأویل و تفسیر و شرح آن می‌پردازد. در گزینش ابیات مشکله، به ابیاتی پرداخته شده که قابل تأویل و تفسیر عرفانی است و به عبارتی، صبغه عرفان در آن پررنگتر است. هر جا که شارح مجال یافته، به طرح مباحث عرفانی از منظر عقاید ابن عربی پرداخته است؛ به‌گونه‌ای که این شیوه در جای‌جای کتاب کاملا مشهود است و از یک شیوه پیروی می‌کند. شرح ابیات، برخلاف اکثر شروح، طولانی و ملالآور نیست؛ هر جا حق مطلب ادا شده، کلام به پایان رسیده و جانب ایجاز نگاه داشته شده است[۷].
علاوه بر اهمیت خود شرح، بنا به ویژگی‌هایی که اجمالا برشمردیم، تعلیقات آن، که مصحح افزوده است، بسیار سودمند و باارزش است. متن کتاب 376 صفحه است. تعلیقات یکصدوچند صفحه‌ای آن زینت‌بخش این کتاب گشته و آن را برای هر مشتاق مثنوی دلنشینتر و سودمندتر کرده است. وی در تعلیقات، به شرح برخی مبهمات متن، مراجع آیات و احادیث به‌تفصیل، مآخذ قصص و اقوال مشایخ و بزرگان، نکات و رویدادهای تاریخی، ذکر ابیات مشابه از مثنوی که بتواند به درک شرح بیت مزبور کمک کند و... پرداخته است[۸].
استخراج نمایه در متون، که اهمیت آن کمتر از تصحیح و تعلیق نیست، یکی دیگر از امتیازات این کتاب است. آیات، احادیث و روایات و اقتباسات قرآنی، امثال و اقوال، اشعار فارسی و عربی، نامها، گروه‌ها، جای‌ها، کتاب‌ها، واژه‌نامه و اصطلاحنامه، نمایه‌های این کتاب را تشکیل می‌دهند و به سهولت استفاده از آن کمک می‌کنند[۹].