قیام مرعشیان

قيام مرعشيان از آثار دكتر يعقوب آژند (متولد مياندوآب 1328ش) است كه در آن، تاريخ و بازتاب قيام مرعشيان را مورد بررسى علمى- تحليلى قرار داده است.

‏قیام مرعشیان
پدیدآوران	آژند، یعقوب (نویسنده)
ناشر	مؤسسه انتشارات امیر کبیر، کتاب‌های شکوفه
مکان نشر	تهران - ایران
سال نشر	1365 ش
چاپ	1
موضوع	ایران - تاریخ - مرعشیان، 760 - 795ق.
زبان	فارسی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏DSR‎‏ ‎‏10‎‏81‎‏ ‎‏/‎‏آ‎‏4‎‏ق‎‏9
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، قیام (ابهام‌زدایی) را ببینید.

ساختار

اين كتاب از يك مقدمه و هفت فصل به ترتيب ذيل تشكيل شده است: 1. سخنى چند در باب منابع، 2. اوضاع عمومى مازندران در آستانه قيام مرعشيان، 3. در آستانه قيام مرعشيان، 4. قيام مرعشيان، 5. يورش تيمور لنگ به مازندران، 6. بازتاب قيام مرعشيان در گيلان و 7. نتايج كلى. نویسنده از روش تاريخى-تحليلى براى انجام اين پژوهش استفاده كرده است.

گزارش محتوا

درباره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:

نویسنده در مقدمه‌اش يادآور شده: 1- حكومت مرعشيان در مازندران از دو دوره تشكيل شده: دوره متقدم كه از سال 760ق آغاز شد؛ در اين مرحله قيام مرعشيان با تمام وجوه مختلفه آن به وقوع پيوست كه با هجوم و گسترش اين قيام در مازندران توأم بود و در نهايت به تحت سلطه كشيدن سرتاسر مازندران تا ناحيه قزوين انجاميد. دوره دوم، دوره متأخر حكومت مرعشيان در مازندران است كه با آمدن تيمور به مازندران در سال 795ق شروع شد و سرزمين تحت سلطه آنها به دست تيمور و اعقاب او افتاد. 2- ليكن چيزى نگذشت كه دگرباره بازماندگان سيد قوام‌الدين مرعشى در مازندران به حكومت رسيدند، ولى اين حكومت نوعى حكومت محلى و خانگى تحت نظارت حكومت مركزى صفويان بود و در آن از استقلال و خودمختارى خبرى نبود. 3- حكومت مرعشيان در مازندران، مقطع و دوره قابل توجهى را در اين سرزمين ايجاد كرد. حكومت آنها يك حكومت شيعى بود كه از يك سو با سربداران خراسان پيوند داشت و از ديگر سو با حكومت شيعى آل كيا در گيلان. در واقع حكومت مرعشيان را مى‌توان عامل انتقال حكومت سربداران به گيلان و نواحى ديگر شمالى ايران دانست. 4- اين بررسى شايد نخستين بررسى مجزا درباره قيام مرعشيان در مازندران و چند و چون تاريخى آن باشد كه با تكيه بر منابع و مآخذ اصلى و فرعى تأليف يافته است. 5- در تحليل اين قيام سعى شده با توجه به مسائل سياسى و نظامى و حتى فكرى سرزمين‌هاى پيرامون آن، تمام ابعادش مورد بحث و بررسى قرار گيرد. 6- ارتباط مستقيم با آل كيا و تأثيرشان در گيلان از مقولات و مباحث ديگر اين بررسى است. 7- عقيده بر اينست كه سلسله‌هايى نظير سربداران خراسان، مرعشيان مازندران و آل كياى گيلان زمينه فكرى و مذهبى منطقه شمالى ايران را براى ظهور دولت صفويه آماده ساختند و حتى با توجه به اسناد و مدارك، رابطه مستقيم با مؤسس سلسله صفوى (رابطه آل كيا با شاه اسماعيل) برقرار كردند

نویسنده با يادآورى اينكه درباره تاريخ قيام مرعشيان در مازندران، منابع اصلى و فرعى متعددى وجود دارد؛ افزوده است براى اينكه بيشتر در جريان مطالب اين منابع قرار بگيريم، آنها را طبقه‌بندى مى‌كنيم و بعد منابع مذكور را به‌طور كلى به طبقات زير تقسيم كرده: (الف) منابع متقدم يا اصلى؛ (ب) منابع متأخر يا فرعى؛ (ج) تحقيقات جديد كه خود بر دو قسمت مى‌شود: (1) تحقيقات جديد داخلى؛ (2) تحقيقات جديد خارجى، و سپس در مورد هر كدام توضيحات كافى عرضه كرده است

نویسنده تأكيد كرده كه پطروشفسكى شرق‌شناس مارکسیست-، قيام مرعشيان را در آثار متعدد خود مورد بررسى قرار داده و سعى كرده ثابت كند كه قيام مردم مازندران عليه فئودالهاى اين منطقه بوده است.

نویسنده قيام مرعشيان را به صورت شناسنامه‌اى و اجمالى به اين صورت معرفى كرده است: نام قيام: قيام مرعشيان، نام رهبر قيام: سيد قوام‌الدين مرعشى (مير بزرگ)، مذهب قيام: تشيع اثنی‌عشر ى، تاريخ تولد قيام: 760ق، محل تولد قيام: مازندران (آمل)، تاريخ فوت قيام: 795ق، عمر قيام: 35 سال و قيام‌كنندگان: مردم مازندران

و سرانجام نویسنده چنين نتيجه‌گيرى كرده است: 1- مى‌توان گفت كه قيام مرعشيان محصول برخورد با قيام سربداران بود كه از آمل آغاز شد و اين دو منطقه را زير چتر خود گرفت؛ چون شيخ خليفه- مقتداى مذهبى سربداران و مرد پاکيزه- روزگارى از اهالى آمل بود كه پس از سير و سلوك راهى سبزوار شد و نطفه قيام سربداران را در آنجا به بار نشاند و بعدها قيام مرعشيان به عنوان شعبه‌اى از قيام سربداران در مازندران ايجاد شد. 2- ايدئولوژى قيام مرعشيان تشيع اثنی‌عشر ى بود كه سيد قوام با الهام‌گيرى از تعاليم مذهبى- سياسى رهبران مذهبى سربداران توانست از آن به عنوان مكتبى براى قيام خود استفاده كند. در واقع درونمايه قيام مرعشيان تشيع اثنی‌عشر ى بود كه در درون خود اصول اساسى داشت. يكى از اصول سياسى آن مبارزه با ظلم و ستم بود. ظلم و ستم در اين دوره بيشتر ظلم و ستم اجتماعى و اقتصادى و گاهى سياسى بود كه بر رعايا اعمال مى‌شد. هيچ نوع امنيتى در جامعه وجود نداشت و جامعه جولانگاه خانان و حكام بود و اينان براى رسيدن به خواسته‌هاى نامشروع خود دست به انواع و اقسام ستمها در حق رعايا مى‌زدند. سيد قوام با استفاده از بعد ستم ستيزى تشيع توانست بر اين حكام ظالم و ستمگر منطقه پيروز شود.... 3- فتوت و راستى و صداقت و راست كردارى از جمله خصوصيات پيروان سيد قوام و كلا دولت او بود. آنها به هركجا كه پا مى‌گذاشتند با عطوفت و صداقت خاصى رفتار می‌كردند و همين مسأله باعث گرايش اكثر مردم بدانها مى‌شد. آنها از تجمل و دنياپرستى گريزان بودند (لااقل در اوايل دولت خود) و كسب قدرت را براى خدمت مى‌خواستند. اكثر پيروان سيد قوام را افراد پيشه‌ور و روستایى و كلاً رعايا تشكيل مى‌دادند كه انگيزه آنها قبل از همه مذهب و رسيدن به خواسته‌هاى مادى خود از راه مذهب بود. خوراك و پوشاك آنها ساده بود و هيئت ظاهريشان، آنان را از ساير مردم متمايز ساخت. 4- علل فروپاشى مرعشيان را بايستى در جنگهاى متعدد آنها و نيز ظهور امير تيمور در شرق دانست كه به هيچيك از قيامها و سلسله‌هاى محلى رحم نكرد. او در واقع براى سركوبى همين قيامها آمده بود كه در نهايت هم به هدف خود نايل آمد. 5- بعضى از نويسندگان علت زوال قيام مرعشيان را دنياگرايى رهبران بعدى آن دانسته‌اند. اين نويسندگان معتقدند كه رهبران بعدى مرعشيان به سوى تجمل‌پرستى كشيده شدند و دست به مال‌اندوزى زدند و همين مسأله باعث دور شدن آنها از توده مردم شد. ليكن در اين‌خصوص دليل قاطعى وجود ندارد تا بتوان بر اساس آن قضاوت كرد

وضعيت كتاب

نویسنده در كتاب حاضر، در مواردى از نمودار و نقشه جغرافيايى استفاده و همچنين، توضيحاتى درباره برخى از اعلام جغرافيايى عرضه كرده است. همچنين نویسنده ارجاعاتى به صورت پاورقى آورده است.

فهرست مطالب در ابتداى كتاب و فهارس اشخاص و قبائل، كتب و امكنه در انتهاى آن آمده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن كتاب.