ابن ابی‌الربیع، احمد بن محمد
شهاب‌الدین احمد بن محمد بغدادی، مشهور به ابن ابی‌الربیع، از نویسندگان و حکیمان قرن هفتم هجری قمری که اثری اخلاقی - سیاسی به نام سلوك المالك في تدبير الممالك برای خلیفه عباسی «مستعصم» تألیف کرد. ابتکار نویسنده در آن است که اثرش را با شیوه جدول‌بندی (مشجّر) ارائه کرده است.
| ابن ابی الربیع، احمد بن محمد | |
|---|---|
 | |
فقر اطلاعاتی
- درباره زندگی و شخصیت «ابن ابی‌الربیع» اطلاعات چندانی وجود ندارد و مطالب اندکی که می‌دانیم همان است که از دقت در عبارات و محتوای برخی نسخه‌های کتاب مذکور استفاده می‌شود.
دوره زندگی
- در این نسخه‌ها از قول مؤلف آمده که تألیف سلوك المالك في تدبير الممالك را در ۶۵۵ق، به انجام رسانیده و همچنین از مقدمه نسخه آستان قدس برمی‌آید که وی کتاب را در عهد «مستعصم»، خلیفه عباسی (حکومت: ۶۴۰-۶۵۶ق) و ظاهراً برای او تألیف کرده است.
«معتصم» یا «مستعصم»
- در ۱۲۸۶ق، سلوك المالك في تدبير الممالك، نخستین بار در قاهره به چاپ سنگی رسید. در این نسخه نام خلیفه وقت «معتصم» (حکومت: ۲۱۸-۲۲۷ق) ضبط شده بود، ولی در اوایل سده ۲۰م، جرجی زیدان با اقامه دلیل‌هایی چند نظر داد که تألیف کتاب سلوک مربوط به مدت‌ها پس از سده ۳ق بوده و «معتصم» احتمالاً تحریف «مستعصم» است. در همان اوان، کتاب بار دیگر با تغییر شکل مشجر آن با حروف سربی در قاهره (۱۳۲۹ق) منتشر شد.
- در سال ۱۹۳۷م، بروکلمان ضمن توضیحاتی درباره سبک کتاب، تألیف آن را بسیار متأخرتر از سده ۳ق، دانست و با دلیل‌هایی دیگر در واقع استنباط زیدان را تأیید نمود.
- در ۱۳۶۸ق اسعد طلس با برداشتی خطا از عبارت بروکلمان، تاریخ «۲۱۸-۲۷۲ق» را برای تولد و وفات ابن ابی‌الربیع یاد کرد و در پی آن، این خطا به الأعلام زرکلی و از آنجا به برخی دیگر از منابع راه یافت. گفتنی است که از کتاب سلوك المالك نسخه‌های خطی متعددی در کتابخانه‌های مختلف مشهد، استانبول، پاریس، لیدن و جز آن نگهداری می‌شود که برخی از آنها بسیار کهن و در مطالعه شخصیت «ابن ابی‌الربیع» و کتاب او حائز اهمیت هستند.
مذهب
- از مندرجات کتاب سلوك المالك في تدبير الممالك، چون قدیم خواندن کتاب خدا، قلمداد کردن خلافت به‌عنوان شریف‌ترین مرتبت پس از مقام نبوت و گفتار او در باب صفات خداوند برمی‌آید که مؤلف از اهل سنت بوده است[۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: عرفانیان، غلامعلی
منابع مقاله
عرفانیان، غلامعلی، پایگاه مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی («ابن ابی‌الربیع»): https://www.cgie.org.ir/fa/article/266396