المقنع في رسم مصاحف الأمصار
المقنع في رسم مصاحف الأمصار تألیف ابوعمرو عثمان بن سعيد دانى پيرامون رسم الخط بعضى از حروف و كلمات قرآنى نوشته شده است.
| المقنع في رسم مصاحف الأمصار | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قمحاوی، محمد صادق (محقق) دانی، عثمان بن سعید (نویسنده) |
| ناشر | مکتبة الکلیات الأزهریة |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1978 م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مؤلف كه از صاحب‌نظران علم تجويد و قرائت مى‌باشد مباحث را در 22 باب ارائه نموده است.ضمن آنكه بعد از پایان اين بحث، كتاب نُقط نيز اضافه شده كه خود شامل يازده باب مى‌باشد.
گزارش محتوا
خلاصۀ برخى از مباحث ارائه شده به قرار زير است:
قسمت اول كتاب:رسم الخط قرآن
باب اول:در اين باب به صورت اجمالى بعضى از صحابه كه قرآن را جمع‌آورى كرده و آن را كتابت نموده، نام برده، تعداد نسخه‌هایى كه بعد از كتابت به شهرهاى مختلف فرستاده شده را نام مى‌برد.
باب دوم:در اين باب پيرامون مواردى كه در مصاحف حروف حذف شده (مانند حرف الف) توضيح داده شده است.
وى در ابتدا كلماتى كه (بنا بر قراءة نافع) الف آنها حذف شده مانند:يُخٰدعون، تظهٰرون، قٰتلوا و... را ذكر نموده، آنگاه به مواردى كه الف حذف شده مانند: بعد از حرف ندامثل:يٰارض، يٰاخت هارون...و نيز حذف الف در اسامى عجمى مانند:ابرٰهيم، اسمٰعيل، اسحٰق و... و مانند مواردى كه دو همزه در كنار يكديگر جمع شده كه يكى همزه استفهام است مثل:ءَانتم،ءَاقررتم و... و مانند مواردى كه داراى الف منصوب باشد و قبل از آن همزه و قبل از همزه الف باشد مثل: ماءً، غثاءً، جفاءً و...آورده است.
باب دوم:اين باب اختصاص دارد به مواردى كه حرف «ى» متكلم به علت مكسور بودن قبل از آن حذف شده است.كه در اين زمينه
تمام مواردى كه در قرآن حذف شده است را به ترتيب سوره‌ها نام مى‌برد مانند:اياىَّ فاتقونِ، و لا تكفرون و...
باب سوم:در اين باب مواردى كه حرف «واو» به خاطر مضموم بودن ما قبل آن حذف شده است را نام مى‌برد مانند:يدع الانسان
بالشر(اسراء11/) و نيز مانند:يدع الداع(قمر آيه 7)
باب چهارم: مواردى كه الف در آخر كلمه اضافه شده (و اضافه شدن آن خلاف قاعده مى‌باشد) در اين باب بيان شده است مانند:
اهبطوا مصرا(بقره61/) و يا:«الظنونا»(احزاب10/)
باب پنجم:در اين باب كلماتى كه در آنها حرف «ياء» نوشته شده است و در تمام قرآن چهل مورد مى‌باشد، ذكر شده است مانند:و اخشونى
باب ششم: مواردى كه در آن حرف «ياء» به كلمه اضافه شده است، در اين باب بررسى شده مانند:افإين مات(آل عمران144/)
باب هفتم:اين باب اختصاص دارد به مواردى كه دو حرف «ياء» در كنار يكديگر در يك كلمه جمع شده و يكى از آنها حذف شده (در صورتی كه دومى علامت جمع باشد) مانند«النبيّن» و «الامُيّن» و «الحواريّن»
باب هشتم:در اين باب مواردى كه «واو» اضافه شده است را نام مى‌برد مانند«اولٰئك، اولى، اولوا»
باب نهم: مواردى كه حرف «الف» به صورت «واو» نوشته شده در اين باب آمده است مانند:الصلوة، الزكوة، الحيوة
باب دهم:در اين باب احكام مربوط به همزه و رسم الخط آن در قرآن بحث شده است
باب يازدهم: مواردى كه حرف «ياء» به صورت الف خوانده مى‌شود، در اين باب آمده است مانند:الموتىٰ، المرضىٰ، صرعىٰ
باب دوازدهم:اين باب مربوط است به كلماتى كه حرف آخر آنها به واو است ولى به ياء نوشته مى‌شوند مانند:زكىٰ-ضُحىٰ
باب سيزدهم:در اين باب كلماتى كه داراى دو حرف «لام» در كنار يكديگر مى‌باشند و يكى از آنها حذف مى‌شود ذكر شده است مانند:الّيل
باب چهاردهم:اين باب اختصاص دارد به حروفى مانند: «اَن، لا، ما، من، عن» که هرگاه در كنار يكديگر بيايند چگونه نوشته مى‌شوند مانند«اَنْ لا» که در تمام قرآن به غير از ده مورد به صورت «اَلا»
ذكر شده است و يا مانند«من ما» و يا «عن ما»
باب پانزدهم:در اين باب كلماتى كه دارای «تاء» تانيث مى‌باشند و در قرآن به دو صورت نوشته شده‌اند ذكر شده است مانند كلمۀ «الرحمة» که در قرآن در هفت مورد به صورت «رحمت» و بقيه
به صورت «الرحمة»آمده و يا كلمۀ النعمة كه در يازده مورد به صورت «نعمت» و يا كلمۀ «السُّنة» که در پنج مورد به صورت «سنت»آمده است
باب دوازدهم:اين باب مربوط است به مواردى كه رسم و نوشتن آن مورد اتفاق علماء تجويد مى‌باشد و در همۀ مصاحف شهرهاى مختلف آمده است مانند اينكه بسم اللّه الرحمن الرحيم بدون الف نوشته شده است كه در اين بارۀ تمام موارد را در قرآن از ابتدا تا انتهاء ذكر مى‌كند.
باب سيزدهم:در اين باب موارد اختلافى بين مصاحف بلاد مختلف‌كه برخى از آنها حذف كرده و در برخى ديگر نوشته شده است را نام مى‌برد مانند كلمه «يقاتلون» که در برخى از مصاحف با الف و در برخى ديگر بدون الف «يقتلون»آمده است.
باب آخر:در اين باب مواردى كه مصاحف اهل عراق، حروف در آنها رسم شده است را ذكر مى‌نمايد مانند: تقيةً، مرجيةً
قسمت دوم:كتاب نُقط اين قسمت شامل يازده باب مى‌باشد كه خلاصۀ برخى از باب‌هاى آن به قرار زير مى‌باشد:
باب اول:در اين باب پيرامون اولین كسى كه از تابعين قرآن را نقطه‌گذارى و يا اعراب‌گذارى كرده، بحث مى‌نمايد
باب دوم:در اين باب جايگاه حركات سه‌گانه و تنوين بحث شده است
باب سوم:اين باب اختصاص دارد به علامت سكون و تشديد در حروف
باب چهارم:در اين باب احكام ادغام را بحث مى‌نمايد.
باب پنجم:احكام دو همزه كه در كنار يكديگر مى‌آيند در اين باب بحث شده است.
باب ششم:در اين باب احكام مربوط به همزۀ وصل توضيح داده شده است.
ويژگى‌ها
- براى روشن شدن مطالب، مثالهاى مختلفى از آيات قرآن ذكر مى‌كند
- در برخى از موارد پس از بيان اصل موضوع، كليۀ موارد را از آيات قرآن ذكر كرده است مانند آنچه كه در باب مربوط به كلماتى كه تاء دو نقطه (ة) در آخر آنها آمده است و به دو صورت
- نوشته مى‌شوند مثل:رحمت و نعمت و معصيت، كه به صورت رحمة، نعمة و معصية نوشته مى‌شوند.
- در ابتداى هر باب اصل موضوع را با ذكر سلسله روايت، به يكى از صحابيان مى‌رساند
- مباحث به صورت خلاصه ذكر شده و از اقوال و مطالب ديگران، كمتر استفاده شده است.
نسخه شناسى
كتاب يك جلد، متن آن عربى و داراى 152 صفحه مى‌باشد