ابن خباز، احمد بن حسین
ابن خَبّاز، ابوالعباس شمس‌الدین، یا ابوعبدالله احمد بن حسین (589 - رجب 639ق/1193- ژانویة 1242م)، ادیب، فقیه شافعى و زبان‌شناس نابینای موصلى.
| ابن خباز، احمد بن حسین | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابن خَبّاز، ابوالعباس شمس‌الدین، یا ابوعبدالله احمد بن حسین |
| نام پدر | حسین |
| ولادت | 589ق |
| محل تولد | عراق |
| رحلت | 639ق |
| اطلاعات علمی | |
| برخی آثار | توجیه‌اللمع، یا شرح‌اللمع ابن جنى، شرح فصول ابن معطى، الغرة المخفیة في شرح‌الدرة الألفیة |
از شیوه و چگونگى زندگانى وی اطلاع چندانى در دست نیست. ذهبى وی را اصلاً از اهالى اربل مى‌داند، اما غسانى او را زاده موصل پنداشته است و یمانى نیز گوید كه وی ساكن موصل بود و در همین شهر نشو و نما یافت و به تحصیل علوم متداول پرداخت. از استادان و شاگردان وی نیز اطلاعى در دست نیست. اما گویند وی بعد از شیخ خویش بر كرسى استادی تكیه زد و به تدریس علوم نحو، لغت، عروض، فرائض و حساب پرداخت و در این امر چنان موفق بود كه بسیاری از طالبان علم نزد وی گرد مى‌آمدند. حافظه بسیار نیرومند وی، زبانزد خاص و عام بود به‌گونه‌ای كه یمانى كسى را در آن زمان همانند او نشناخته است. از جمله گویند الإیضاح، التكملة، المفصل و نیز چندین دیوان شعر را حفظ داشت. ذهبى او را به خصوص در علوم ادب زبردست دانسته و از او به «العلّامة» یاد مى‌كند. در خلال كارهای او به نوعى كوشش در نوآوری نیز برمى‌خوریم، مثلاً در مورد این اصل كه زیادت حرف در كلمه بر زیادت معنى دلالت دارد، جست‌وجوی بسیار كرده و استادانش را در این امر عاجز دیده است و سپس خود با پژوهش بسیار و با توجه به تفسیر فخررازی (د 606ق/1409م) مثال‌های فراوانى در این زمینه عرضه كرده است. ابن خباز شعر نیز مى‌سروده است. اما در منابع بجز چند بیت از او چیزی در دست نیست: ذهبى، چهار بیت، ابن تغری بردی، دو بیت در تغزل و یمانى دو بیت در نكوهش معاصران از وی نقل كرده‌اند.
وفات
وی 50 ساله بود كه در موصل چشم از جهان فروبست. در سال مرگ وی اختلاف است. متقدمان تا سیوطى، مرگ او را 629ق دانسته‌اند، اما سیوطى، تاریخ وفات او را 637ق مى‌داند. مدرس بر اساس نسخه خطى الغرة ابن خباز، تاریخ اتمام تألیف آن را 23 صفر 639ق دیده و به قطع، مرگ او را چند ماهى بعد از این تاریخ ذكر كرده است. نسخه اسكوریال نیز مؤید این نظر است.
آثار
آثار خطی
1. توجیه‌اللمع، یا شرح‌اللمع ابن جنى؛
2. شرح فصول ابن معطى؛
3. الغرة المخفیة في شرح‌الدرة الألفیة، كه شرح الدرة الألفیة ابن معطى است. طبق نسخة اسكوریال، نویسنده خود گوید كه این كتاب را با همكاری فقیه شمس‌الدین ابوالعباس اسعردی در 639ق به پایان رسانیده است. بروكلمان به 5 نسخه خطى از این اثر اشاره كرده است بر این شمار مى‌توان فهرست چند كتابخانه دیگر را نیز افزود: ازهریة، آصفیة، دارالكتب المصریة و نیز جامع زیتونیة تونس، چستربیتى.
گزیده‌هایى از این شرح به همراه الدرة الألفیة في علم‌العربیة، به كوشش زتسترین در لایپزیگ (1900م) با مقدمه‌ای به زبان آلمانى به چاپ رسیده است؛
4. النهایة في شرح‌الكفایة، از این كتاب نسخه‌ای در دانشگاه پرینستون، موجود است. كحاله آن را النهایة في شرح‌الكافیة ذكر كرده است.
آثار غیرموجود
1. شرح‌المقدمة الجزولیة؛ 2. شرح میزان‌العربیة ابن انباری؛ 3. مناقب‌الشیخ ابن قدامة؛ 4. النظم الفرید في نثرالتقیید.[۱]
پانویس
- ↑ كاشیان، ایران‌ناز، ج3، ص405-406
منابع مقاله
كاشیان، ایران‌ناز، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.