آموزش تاریخ در سایه سیاست
آموزش تاریخ در سایۀ سیاست از تألیف تا تدریس کتاب‌های درسی تاریخ در ایران: مجموعه مقالات پنجمین همایش آموزش تاریخ در مدارس دانشگاه سیستان و بلوچستان، 26 دی ماه 1397 تألیف جمعی از نویسندگان به کوشش رحیم روح‌بخش، فریده حشمتی؛ مجموعۀ مقالات این همایش و کتاب درصدد است تا روند تحولات در اندیشۀ تاریخ‌باوری و تاریخ‌پژوهی را بررسی کرده و به اصلاح برداشت‌ها و باورهای تاریخی کمک کند. اصلاح روش‌های آموزشی و تهیۀ متون درسی مناسب و وجود معلم دردآشنای تاریخ می‌تواند به جذابیت درس تاریخ در مدارس و رشتۀ تاریخ در دانشگاه منجر شود. در این راستا مقالات این کتاب به بررسی نقادانۀ محتوای دروس تاریخ، جایگاه آموزشی معلم تاریخ و تاریخ آموزش و پرورش معاصر اختصاص یافته است.
| آموزش تاریخ در سایه سیاست | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | جمعی نویسندگان (نویسنده)
روح‌بخش، رحیم (به کوشش) حشمتی، فریده (به کوشش) |
| ناشر | نگارستان اندیشه |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1400 |
| شابک | 5ـ86ـ6607ـ622ـ978 |
| موضوع | راهنما‌ی آموزشی -- کنگره‌ها تاریخ,راهنما‌ی آموزشی -- مقا‌له‌ها و خطا‌به‌ها تاریخ,راهنما‌ی آموزشی (متوسطه) -- کنگره‌ها تاریخ,ایران -- کنگره‌ها تدریس اثر بخش,ایران -- مقا‌له‌ها و خطا‌به‌ها تدریس اثر بخش |
| کد کنگره | D ۱۶/۲/هـ۸۲ ۱۳۹۷ |
ساختار
کتاب از هجده مقاله تشکیل شده است.
گزارش کتاب
از جمله مقوله‌های بسیار مهم جوامع بشری که همواره در حیات درازنای انسان، عجین با فکر و اندیشه و عمل بزرگان اعم از پیامبران، اندیشمندان، سیاست‌مداران، حکمرانان و سایر اقشار مختلف مردم بوده، مقولۀ تاریخ و پدیده‌های تاریخی است. هرچند در گذشته‌های خیلی دور جنبۀ نظری و تئوری تاریخ به مفهوم امروز مدنظر نبود، اما بی‌تردید جنبۀ علمی و کاربردی آن همواره مورد توجه جدی اهل نظر و عمل بوده و در شرایط و موقعیت‌های مختلف نیز مورد استفاده یا سوءاستفاده قرار می‌گرفته است.
آنچه خوشبختانه در طی قرون اخیر در حوزۀ مقولات تاریخ اتفاق افتاد، گشوده‌شدن افق‌های تازه و رویکردهای جدید و مهم‌تر بود که ابتدا در غرب و سپس در مناطق دیگر به‌ویژه در ایران معاصر مطرح گردید. مقولۀ «آموزش تاریخ» به مفهوم کلی و نیز ضرورت‌های آموزش تاریخ، کم‌وکیف آن، متدهای لازم، ویژگی‌های تعلیم‌دهندگان تاریخ و امثالهم از آن جمله به حساب می‌آیند.
در نظام آموزشی نوین ایران، تاریخ از اولین واحدهای درسی دانش‌آموزان بود که در آغاز با داستان‌های اساطیری و آموزه‌های شاهنامه همراه شد و به‌تدریج با ترجمه‌های آثار مورخان اروپایی، تاریخ ایران از افسانه‌ها فاصله گرفت و به آموزه‌هایی از تاریخ ملی و جهانی روی آورد. در دورۀ قاجار و به هنگام تدریس تاریخ اروپا و انقلاب‌های آن در مدرسۀ دارالفنون، به دستور دربار قاجار تدریس آن درس ممنوع شد و به دانش‌آموزان آن مدرسه نیز توصیه شد که تاریخ نخوانند و در واقع این آغاز هشداری برای تدریس تاریخ در مدارس دولتی بود.
واقعیت این است که از زمان تأسیس مدارس جدید در ایران، تنها قرائت حکومتی از تاریخ ارائه شده و بدین ترتیب دانش تاریخی در دست دولت‌های حاکم به بازگوکنندۀ رخدادهای صرفاً سیاسی با محوریت پادشاهان و با رویکرد ایدئولوژیک تدریس می‌شد. با گذشت زمان و پدیدآمدن مورخان مستقل، رویکردهای دیگری از تاریخ در نظام آموزشی پدیدار شد. با ظهور و بروز مشروطه، روزنۀ امیدی در اذهان مردم در مبحث آموزش تاریخ ایجاد شد و این مقوله به‌جد مورد توجه مورخان و اندیشمندان قرار گرفت؛ اما پس از چند از مشروطه نگذشته بود که همچنان رویکردهای حکومتی با صبغۀ ایدئولوژیکی از نوع باستان‌گرایی، ناسیونالیستی، مذهبی و ... این مقوله را تحت‌الشعاع قرار داده و در سیطرۀ خود گرفت و تا به امروز نیز ادامه دارد.
مجموعۀ مقالات این همایش و کتاب درصدد است تا روند تحولات در اندیشۀ تاریخ‌باوری و تاریخ‌پژوهی را بررسی کرده و به اصلاح برداشت‌ها و باورهای تاریخی کمک کند. اصلاح روش‌های آموزشی و تهیۀ متون درسی مناسب و وجود معلم دردآشنای تاریخ می‌تواند به جذابیت درس تاریخ در مدارس و رشتۀ تاریخ در دانشگاه منجر شود. در این راستا مقالات این کتاب به بررسی نقادانۀ محتوای دروس تاریخ، جایگاه آموزشی معلم تاریخ و تاریخ آموزش و پرورش معاصر اختصاص یافته است.
مقالات آورده‌شده در این کتاب در دو بخش نگارش یافته‌اند. محور عام آن دربرگیرندۀ مقالاتی دربارۀ آموزش و نقش معلم تاریخ است. این محور در تنگنای چالش‌های: محتوای ایدئولوژیک‌محوری کتاب‌های درسی تاریخ به‌ویژه تاریخ معاصر، بی‌توجهی به تاریخ و هویت در سیاست‌گذاری نظام آموزش و پرورش، بی‌علاقگی دانش‌آموزان به تاریخ، حذف درس تاریخ در ضرایب کنکور، رواج روش سنتی (سخنرانی در کلاس)، آموزش تاریخ و ... درصدد ارائۀ راهکارهایی به معلمان تاریخ برای برون‌رفت از معضلات مذکور است. در این محور روش‌هایی نظیر به‌کارگیری روش آموزشی طرح مسئله و همچنین شیوۀ سؤال و استدلال مورد توجه قرار گرفته و همچنین بهره‌گیری از رسانه‌ها و رویکردهای جدید در آموزش تاریخ از جمله: وسایل کمک‌آموزشی، رسانه‌های آموزشی، فیلم، اردو و به‌ویژه رویکرد همگرایانۀ جمعی و به‌ویژه بهره‌گیری از ادبیات کودک و نوجوان در آموزش تاریخ مورد بررسی قرار گرفته است.
بررسی نقش کتاب‌های درسی تاریخ موضوعی دیگر است که بخشی از مقالات این کتاب به آن اختصاص یافته است؛ بنابراین در این موضوع مقالاتی نظیر: نقش زنان، جایگاه مطبوعات و بازتاب تاریخ ایران باستان در کتاب‌های درسی تاریخ و به طور موردی تاریخ‌نگاری کتاب‌های درسی عباس اقبال آشتیانی و بالاخره بازنمایی کارنامۀ مصدق در کتاب‌های درسی قبل و بعد از انقلاب مورد بررسی قرار گرفته است.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات