ابن حاج، محمد بن محمد
ابن حاج، ابوالبركات محمد بن محمد بن ابراهیم بن محمد بن خلف سلمى بلفیقى (680 -770ق/1281- 1369م)، محدث، فقیه مالكى، مقری، قاضى، شاعر و مورخ اندلسى.
| ابن حاج، محمد بن محمد | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | ابن حاج، ابوالبركات محمد بن محمد بن ابراهیم بن محمد بن خلف سلمى بلفیقى |
| نام پدر | محمد بن ابراهیم |
| ولادت | 680ق |
| محل تولد | المریه، اندلس |
| رحلت | 770ق |
| مذهب | مالکی |
| منصب | قضاوت، خطابه |
| اطلاعات علمی | |
| مشایخ | ابوالحسن بن ابى‌العیش، ابوعبدالله بن خمیس جحدری شاعر، ابوجعفر بن زبیر |
| شاگردان | ابن خطیب، ادیب برجسته اندلسى و ابن خلدون مورخ بزرگ |
| برخی آثار | الإفصاح في من عرف في الأندلس بالصلاح، تألیف في أسماء الكتب و التعریف بمؤلفها على حروف المعجم |
تولد، وفات
برخى از مآخذ تولد او را در 664ق و فوتش را به تفاوت در 771، 773، 774ق نیز آورده‌اند. نسبت سلمى به قبیله عرب سلیم و نسبت بلفیقى به بلفیق (قلعه‌ای در نزدیكى المریه) است. نسبت او را به عباس بن مرداس از اصحاب پیامبر اكرم(ص) مى‌رسانند. وی در المریه دیده به جهان گشود و نخست در زادگاهش به تحصیل پرداخت. پس از آن به بجایه رفت و در آن‌جا از ابوعلى منصور بن احمد بن عبدالحق مشدالى دانش آموخت، سپس به مراكش رفت و مدتى در سبته اقامت گزید.
مناصب
ابن حاج در اقراء و قضا و خطابت شهرت یافت و در شلش (710ق) و نیز در مربله و اسطبونه به برخى مناصب نایل شد. وی بعد از مدتى به اندلس بازگشت و در مالقه، مقیم شد و به اقراء پرداخت و در همان‌جا بود كه از ابوعبدالله محمد بن احمد طنجانى استماع كرد. او در 732ق در المریه بوده و در 735ق/1335م، پس از درگذشت ابوعمرو بن منظور به جای وی در مالقه به قضا پرداخت. سپس مدتى در غرناطه عهده‌دار قضا و خطابت گردید، ولى از منصب قضای غرناطه دست كشید (احتمالاً عزل شد) و پس از مدتى اقامت در آن‌جا به المریه فرستاده شد. پس از چندی مجدداً به قضای غرناطه منصوب شد و در این مدت به عنوان سفیر بین حكمرانان نیز عمل مى‌كرد. ابن قاضى مكناسى از یك سفر دیگر وی به مغرب پس از 710ق یاد كرده كه در آن ابن حاج وارد فاس شده و از مشایخ آن‌جا استماع كرده است. وی متذكر شده است كه ابن حاج در بازگشت از این سفر، به المریه رفته و در آن‌جا مجلس اقراء ترتیب داده و مدتى نیز قضای برجه و دلایه را بر عهده گرفته است. وی در پایان عمر، سمت قضا و خطابه المریه را داشت و در همان‌جا وفات یافت.
مشایخ
در میان مشایخ ابن حاج در علوم مختلف مى‌توان از ابوالحسن بن ابى‌العیش، ابوعبدالله بن خمیس جحدری شاعر، ابوجعفر بن زبیر، ابوعبدالله بن رشید، ابوعبدالله بن رافع و جز آنان یاد كرد.
شاگردان
ابن خطیب، ادیب برجسته اندلسى و ابن خلدون مورخ بزرگ، ابن حاج را استاد خود معرفى كرده، او را از بزرگ‌ترین محدثان و فقیهان و ادیبان دانسته، به شاگردی وی افتخار كرده‌اند. قطعاتى از اشعار او در برخى منابع نقل شده است.
آثار
ژیبرت در مقاله‌ای جامع، شخصیت او را به خصوص از نظر ادبى مورد بررسى قرار داده و فهرستى از آثار وی به دست داده است. چند عنوان از آثار ابن حاج عبارتند از:
الإفصاح في من عرف في الأندلس بالصلاح؛
تاریخ المریة كه آن را به پایان نرسانده و در حاجى خلیفه به خطا تاریخ مرسیه ضبط شده است؛
تألیف في أسماء الكتب و التعریف بمؤلفها على حروف المعجم؛
دیوان شعر با عنوان العذب و الإجاج من كلام أبي‌البركات بن الحاج المؤتمن على أنباء أبناءالزمن. [۱]
پانویس
- ↑ قره‌بگلو، سعیدالله، ج3، ص288-289
منابع مقاله
قره‌بگلو، سعیدالله، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.