ابن غازی، محمد بن احمد
اِبْن‌ِ غازی، ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد بن محمد بن على ابن غازی عثمانى مکناسى (858 -9 جمادی‌‌الاول 919ق/1454-13 ژوئيه 1513م)، فقيه مالکى، مورخ، اديب و عالم حساب.
| ابن غازی، ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد بن محمد بن على ابن غازی عثمانى مکناسى | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | محمد بن احمد بن محمد بن محمد بن على ابن غازی عثمانى مکناسى؛ |
| نام‌های دیگر | ابن غازی، ابوعبدالله محمد بن احمد بن محمد بن محمد بن على ابن غازی عثمانى مکناسى؛ |
| لقب | مکناسی؛ |
| تخلص | ابن غازی؛ |
| نسب | بنى عثمان قبيله‌ای از کتامه در مکناسه الزيتون؛ |
| نام پدر | احمد بن محمد بن محمد بن على ابن غازی عثمانى مکناسى؛ |
| ولادت | 858ق؛ |
| محل تولد | مکناسه الزيتون؛، مراکش؛ |
| محل زندگی | مکناسه، فاس؛ |
| رحلت | 919ق؛ |
| مدفن | الکغادين‌ِ فاس «باب الحمراء»؛ |
| طول عمر | 61؛ |
| خویشاوندان | |
| دین | اسلام؛ |
| مذهب | مالکى؛ |
| پیشه | فقيه، مورخ، اديب، عالم حساب؛ |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | فقيه، مورخ، اديب، عالم حساب؛ |
| اساتید | نيجى، محمد ابن قاسم قوری، ابى عبدالله صغير، ادريس بن يخلف بوفرحى صنهاجى ريفى؛ |
| شاگردان | على بن محمد شريف تلمسانى، ابن عباس صغير، احمد دقون، على بن هارون، عبدالواحد، نشريسى، عبدالرحمان بن احمد قصری فاسى، حسن بن عثمان تاملى جزولى، شقرون بن ابى جمعه وهرنى؛ |
| برخی آثار | 1. بُغيه الطلاّب فى شرح منيه الحُسّاب، 2. الروض الهتون فى اخبار مکناسه الزيتون؛ |
ولادت
نسبش به بنى عثمان قبيله‌ای از کتامه در مکناسه الزيتون واقع در مغرب اقصى مى‌رسد.
برخى از جمله بابا تنبکتى تاريخ تولد او را با استناد به فهرست احمد المنجور 841ق/1437م نوشته‌اند، ولى ابن قاضى با اشاره به نوشته الروض الهتون فى اخبار مکناسه الزيتون تأليف خود ابن غازی، تولدش را در 858ق قيد کرده و مى‌افزايد: اين تاريخ با تاريخ مندرج در کتاب فهرست احمد المنجور مطابقت ندارد و گويا وی از آنچه در کتاب الروض الهتون... آمده، آگاهى نداشته است.
تحصیلات
ابن غازی در مکناسه الزيتون ديده به جهان گشود و در همانجا پرورش يافت و به فراگرفتن علم پرداخت.
اساتید
در 891ق به فاس سفر کرد و در آنجا با عده‌ای از استادان خود آشنا گرديد و از دانشمندان و فقهايى مانند: نيجى، محمد ابن قاسم قوری و ابى عبدالله صغير دانش آموخت. از ادريس بن يخلف بوفرحى صنهاجى ريفى که معاصر وی بود نيز استفاده کرد.
اطلاعات گسترده
سپس به مولد خود بازگشته، چندی در ميان خويشاوندان به سر برد. در تعبير حديث و علم رجال و شرح حال نگاری و گزارش جنگ‌ها تسلط داشت؛ در علم قرائت، تفسير، ادب، عروض، حساب و فرائض (تقسيم ارث) اطلاعات گسترده‌ای داشت.
تدریس، شخنوری
او سرآمد دانشوران روزگار خويش بود و عمر خود را در طلب علم و نوشتن و نشر آن گذرانيد.
به فن تدريس آشنا بود، مجالس قرائت قرآن و تفسير تشکيل مى‌داد و در ماه رمضان از صحيح بخاری حديث مى‌گفت. بسياری از جويندگان دانش، از مناطق دور، در مجلس درسش حاضر مى‌شدند و از وی دانش مى‌آموختند که از اين ميان مى‌توان على بن محمد شريف تلمسانى، ابن عباس صغير، احمد دقون، على بن هارون، عبدالواحد ونشريسى، عبدالرحمان بن احمد قصری فاسى، حسن بن عثمان تاملى جزولى را نام برد.
ابن غازی دارای منطقى قوی، بيانى شيرين و روان، خلقى نيکو و محضری پربار بود، نزد خواص و عوام عزت و احترام داشت و سخنورترين فرد زمان خود بود.
ابتدا در مکناسه و پس از آن در فاس جديد مجلس وعظ و سخنرانى داشت، سپس ضمن تدريس، امامت و خطابت مسجد قرويين را نيز عهده‌دار شد.
وی برای جهاد و مراقبت و محافظت ثغور اسلامى بارها به مرابطه پرداخت و به همين منظور در اواخر عمر به قصر کتامه [شهری در جزيره الخضراء اندلس] رفت، در آنجا مريض شد و به فاس بازگشت و تا پايان عمر خود در همانجا توطن اختيار کرد.
وفات
ابن غازی تا پايان عمر خود در فاس توطن اختيار کرد و پس از درگذشت در الکغادين‌ِ فاس مقابل قبر استادش محمد قوری به خاک سپرده شد.
هم اکنون مدفن او در فاس به «باب الحمراء» شهرت دارد.
يکى از شاگردان وی به نام شقرون بن ابى جمعه وهرنى قصيده‌ای زيبا و طولانى در رثا و سوگ او سروده است.
آثار
اين آثار از ابن غازی به چاپ رسيده است:
1.بُغيه الطلاّب فى شرح منيه الحُسّاب، که شرح منظومه خود ابن غازی در علم حساب است؛
2.الروض الهتون فى اخبار مکناسه الزيتون؛
اين کتاب مهم ترين و سودمندترين کتاب ابن غازی است که جزئى از آن توسط هودا به فرانسه ترجمه شده و در «مجله آسيايى» چاپ شده است؛
3.الفهرسه المبارکه، موسوم به التعلّل برسم (رسوم) الاسناد بعد انتقال اهل المنزل و الناد،
که در 1399ق/1979م به کوشش محمد زاهى در دارالبيضاء به چاپ رسيده است؛
4.کليات فقهيه على مذهب المالکيه يا کليات فى الفقه،
در فاس چاپ سنگى شده است.[۱].
پانویس
- ↑ ديانت، ابوالحسن، ج4، ص349- 348
منابع مقاله
ديانت، ابوالحسن، دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائر‌ةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377.
وابسته‌ها
الدرر في شرح المختصر: الشرح الصغير علی مختصر خليل في الفقه المالكي
شرح ألفية إبن مالك في النحو و الصرف: إتحاف ذوي الإستحقاق ببعض مراد المرادي و زوائد أبي إسحاق
الروض الهتون في أخبار مکناسة الزيتون
أنوار التعريف لذوي التفصيل و التعريف: کتاب في علم القراءات بقراءة الإمام نافع و أصول رواته و طرقه