پیشگامان کهن تصوف
پیشگامان کهن تصوف تألیف ریشارد گراملیش، ترجمه شیرین شادفر؛ این کتاب شامل شرح احوال 22 تن از بزرگان تصوف است که در دو جلد سامان یافته است: در جلدِ نخست، سیزده تن از مشایخ غرب جهان اسلام در بصره و بغداد و در جلدِ دوم، نه نفر از مشایخ شرق در ایران و به‌ویژه خراسان معرفی شده‌اند.
| پیشگامان کهن تصوف | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | گراملیش، ریشارد (نویسنده) شادفر، شیرین (مترجم) |
| ناشر | حکمت |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۱ |
| شابک | 2ـ210ـ244ـ964ـ978 |
| موضوع | عارفان - سرگذشت نامه |
| کد کنگره | 1401 9پ4گ / 275 BP |
ساختار
کتاب در دو جلد به نگارش درآمده در جلد نخست سیزده تن از مشایخ غرب به نگارش درآمده که عبارتند از: محمد بن واسع، ثابت بن اسلم بنانی، فرقد سبخی، مالک بن دینار، عطاء سلیمی، ابراهیم بن ادهم، داود طائی، ابوتراب نخشبی، عمرو بن عثمان مکی، ابوالحسین نوری، رویم بن احمد، ابومحمد جریری، ابوبکر شبلی
در جلد دوم به شرح زندگانی نه نفر از مشایخ شرق پرداخته که عبارتند از: شقیق بلخ، حاتم اصم، احمد بن خضرویه، ابوحفص حداد، حمدون قصار، ابوعثمان حیری، محمد بن فضل بلخی، ابوبکر واسطی، ابوالعباس سیاری
گزارش کتاب
از منابع کهن دربارۀ نخستین پیشروان زهد و پارسایی اسلامی جز شمار اندکی موجود نیست. هرچند این اشخاص در صورتی که اصلاً دست به نگارش زده باشند و حتی از خود اثری درخور نیز پدید آورده باشند، گذشته از معدودی استثنا، میراث ادبی آنان به طور جبران‌ناپذیری از دست رفته است. چندی از کتاب‌های دستی قدیم‌تر و مجموعه‌هایی در شرح احوال و گذشته از این، تمام نوشته‌های اسلامی که در آنها به طور پراکنده یکی از اخبار مورد نیاز را می‌توان به دست آورد، در حکم منبع برجای مانده است. بازسازی زندگی و اندیشۀ یکی از پارسایان گذشته بر اساس این اصول همواره ناقص و ناتمام خواهد ماند و فاقد خطوطی روشن خواهد بود و جز به‌ندرت ممکن نباشد که به قطعه‌های موجود با اطمینان جای درست را در یک کل داد.
با توجه به آنچه گفته شد، ترسیم و توصیف چهره‌های معدودی از نخستین سده‌های اسلامی که در این اثر به آن مبادرت شده، تنها می‌توان نزدیک‌شدن تقریبی به واقعیت و نه واقعیت به تمام معنا دانست و باید از خطوط مرزی و کناره‌نماهای روشن رسم صرف‌نظر کرد. در این کتاب که به منبعی کلاسیک دربارۀ تصوف بدل شده است، نویسنده کوشش کرده با استفاده از اطلاعات پراکنده در منابع معدودی که دربارۀ پیشگامان کهن تصوف در اختیار است، احوال آنان را با تمرکز بر آرا و شیوۀ زندگی‌شان بازسازی کند. این کتاب شامل شرح احوال 22 تن از بزرگان تصوف است که در دو جلد سامان یافته است: در جلدِ نخست، سیزده تن از مشایخ غرب جهان اسلام در بصره و بغداد و در جلدِ دوم، نه نفر از مشایخ شرق در ایران و به‌ویژه خراسان معرفی شده‌اند.
مشایخ در این کتاب در تک‌شرح‌های بسته و مستقل از همدیگر معرفی شده‌اند؛ بنابراین به محیط سیاسی و فرهنگی و میراث فکری حاضر در پیرامون هر کدام و هم‌زمان اثرگذار بر آنان دقیق‌تر پرداخته نشده است. سرگذشت ظاهری به طور خلاصه گفته شده است. اشخاص مورد بحث تقریباً بدون استثنا در مقام راوی نیز شناخته‌شده‌اند که گاه به آن نیز پرداخته شده است.
اشخاص معرفی‌شده در این کتاب به هیچ‌وجه همگی صوفی نیستند؛ اما جملگی به گونه‌ای به نوشته‌های صوفیانه راه یافته‌اند و از آنان در مقام پیشرو شیوۀ صوفیانه استفاده می‌شود و اغلب به تصرف تصوف درمی‌آیند و صوفی خوانده می‌شوند؛ هرچند به هیچ‌روی خود را چنین نپنداشته‌اند.
در جلد نخست کتاب مشایخ غرب بررسی شده‌اند. کانون معین‌شده برای ابتدای دورۀ بصره، ان‌گاه برای دورۀ قدیم بغداد است. مشایخی نیز چون ابراهیم بن ادهم و ابوتراب نخشبی از غرب آمده، اما مهم‌ترین دورۀ زندگی خود را در غرب سپری کرده‌اند، لحاظ شده‌اند. آن‌گاه برای مشایخ شرق در جلد دوم نیز همین‌طور اقدام شده است.[۱]
پانويس