الحیل الشرعیة

الحیل الشرعیة، اثر ابوحاتم محمود بن حسن قزوینی انصاری (متوفی 440ق)، کتابی است در معرفی و بررسی حیله‌های مجاز و غیرمجاز شرعی که با اهتمام حسین بن حیدر محبوب علی هاشمی، منتشر شده است.

الحيل
پدیدآوران	ق‍زوی‍ن‍ی‌، م‍ح‍م‍ود ب‍ن‌ ح‍س‍ن‌ (نويسنده) ها‌شمی‌، حسین‌ بن‌ حیدر (محقق)
عنوان‌های دیگر	الحيل الشرعية
ناشر	گلشن (چاپخانه)
مکان نشر	یمن - حضر موت
سال نشر	1433ق - 2012م
چاپ	1
موضوع	فقه‌ شا‌فعی‌ - قرن 4ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	ق4ح9 175/4 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نویسنده در این کتاب، به بحث پیرامون پنج نوع حیله و ترفند شرعی و بررسی آنها پرداخته است و برای هریک، مثال‌هایی زده و مطالب کتاب را نیز بر اساس آنها، در پنج فصل به شرح زیر، تنظیم نموده است:

1. نوع اول: حیله‌ای که تمام هدف شرعی را ناکام گذارده و هدف مشروع دیگری را نیز جایگزین آن نمی‌کند. این امر، با استفاده از عملی است برای ایجاد مانع در نتیجه یک امر شرعی که عبارت است از استخدام فعل نه در صورت جهل به سبب، بلکه به صورت مانع شدن آن. در این قسم، شکی در بطلان عمل و باقی ماندن حق در ذمه صاحب آن، وجود ندارد.
2. نوع دوم: حیله به واسطه تعلیق امر مشروع، به نحوی که آن را به امر مشروع دیگری، منتقل کند، یعنی استفاده از یک چیز، به عنوان سبب؛ زیرا ترتیب مسبب بر آن سبب، مقصود شارع می‌باشد و یا انتقال از سبب یک حکم، به سبب حکم دیگر، در‌حالی‌که مکلف، مخیر در اتباع هر دو سبب می‌باشد. مانند کسی که به نصاب زکات رسیده ولی به واسطه حلول ماه ذی‌الحجة، حج بر او واجب شده و آن مال را زکات می‌دهد. این مورد جایز بوده و رافع حکم شرعی است.
3. نوع سوم: حیله به واسطه تعطیل امری مشروع به واسطه انجام امر مشروع دیگری که آسان‌تر از قبلی است؛ مانند کسی که به دلیل گرمای زیاد در ماه رمضان، به مسافرت رفته تا روزه نگیرد اما در وقت دیگری، آن را قضا کند.
4. حیله در اعمالی که مشتمل بر معانی بزرگی است که مقصود شارع نیست و انتقال به اعمالی که مماثل و مشابه مقصود شارع می‌باشد؛ مانند حیله در سوگندی که حقوق دیگران مربوط به آن نیست.
5. حیله و فریبکاری که منافاتی با مقصد شارع یا کمک به تحقق هدف آن نداشته باشد، اما مستلزم تضییع حق دیگری یا مفسده دیگری است.

منابع مقاله

مقدمه کتاب.