شرح شطرنجیه علاءالدوله سمنانی
شرح شطرنجیۀ علاءالدولۀ سمنانی تألیف علی مؤمنیان؛ «شطرنجیه» از آثار علاءالدولۀ سمنانی و از مهم‌ترین آثار اوست. سمنانى در این رساله بر اساس تمثیل، هر یک از مهره‌هاى شطرنج را بر اساس خاصیتى که دارند، بر خواص و طبایع وجود انسانى تطبیق کرده است. این رساله، توسط یکى از مریدان وى تحریر شده است. در کتاب حاضر پس از مقدمه‌ای در زندگی علاءالدولۀ سمنانی، شرح رسالۀ شطرنجیۀ وی آورده شده است.
| شرح شطرنجیۀ علاءالدولۀ سمنانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مؤمنیان، علی (نویسنده) |
| ناشر | پارس کتاب |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۴۰۲ش |
| شابک | 1ـ07ـ8031ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب در هفت فصل به نگارش درآمده است. فصل اول: مشق بیدق: سلوک
فصل دوم: مشق فرزین: عزلت
فصل سوم: مشق پیل: حجاب‌ها
فصل چهارم: مشق فرس: شریعت و حقیقت
فصل پنجم: مشق رخ: راستی
فصل ششم: مشق شاه: وقار
فصل هفتم: مدرسۀ شطرنج
گزارش کتاب
شطرنج و اصطلاحات و منصوبه‌هایش قرن‌هاست دست‌مایۀ اشعار شعرا و متون و تصانیف ادبا و نیز سخنان و اقوال متکلمین و عرفا بوده است. در حوزۀ تصوف، کلام و عرفان هم به کتبی برمی‌خوریم که صاحبان آنها نکات و دقایق و آموزه‌های عرفانی را به شطرنج گره زده و بر اساس حرکات آلات و رنگ آنها و خانه‌های صفحۀ شطرنج و منصوبه‌های آن منطبق با طبایع وجود انسانی شطرنجی اخلاقی ـ عرفانی استخراج نموده‌اند؛ رسالاتی چون «شطرنج العارفین» منسوب به ابن‌عربی، «شرح شطرنج العارفین ابن‌عربی» از محمد بن احمد حسنی تلمسانی، «شطرنج العرفا» اثر عبدالحجت بلاغی و ... .
در این کتاب تشریح مفهومی یکی از گران‌بهاترین متون عرفانی ایرانی یعنی «شطرنجیۀ» علاءالدولۀ سمنانی آورده شده است؛ رساله‌ای موجز و مفید حاصل تراوشات ذهنی عارفی کامل‌عیار و مصنفی شیرین‌گفتار با تفکری عمیق و تخیلی ژرف و زیبا و روح و روانی پاک و مصفا. رساله‌ای اخلاقی که ثمرۀ سال‌ها مراقبت و طاعت و عبادت صوفی متفکری شایسته است.
علاءالدولۀ سمنانی در سال 659 هجری به دنیا آمده است. وی از خاندان ملوک سمنان بوده است. از پانزده‌سالگی به خدمت ارغون‌شاه رسید و ملازم سلطان شد. اما در سفری انقلاب حالی به وی دست داد که موجب شد تا کلیل و کمر دیوانی بگذرد. در این دوران شیخ علاءالدوله به تکمیل تحصیل فقه و ادب پرداخت و تن و جان خویش به شریعت و طریقت و سلوک و عرفان پرداخت. او در ابتدای راه از قوت القلوب بهره برد و دستورات شیخ ابوطالب مکی را از طریق رساله‌اش مطاع شد تا آنکه به شوق دیدار شیخ خلیفه نورالدین عبدالرحمان اسفراینی راه بغداد پیش گرفت. گروهی از مورخان و تذکره‌نویسان دوران صحبت شیخ علاءالدوله را با شیخ عبدالرحمن اسفراینی تا سال 699 و گروهی دیگر تا سال 719 دانسته‌اند.
از آثار شیخ علاءالدوله می‌توان به این موارد اشاره کرد: دیوان اشعار، سر البال فی اطوار سلوک اهل الحال، سلوة العاشقین، العروة لأهل الخلوة، مشارع ابواب القدس، سر سماع، شطرنجیه و .... .
«شطرنجیه» از آثار علاءالدولۀ سمنانی و از مهم‌ترین آثار اوست. سمنانى در این رساله بر اساس تمثیل، هر یک از مهره‌هاى شطرنج را بر اساس خاصیتى که دارند، بر خواص و طبایع وجود انسانى تطبیق کرده است. این رساله، توسط یکى از مریدان وى تحریر شده است. در کتاب حاضر پس از مقدمه‌ای در زندگی علاءالدولۀ سمنانی، شرح رسالۀ شطرنجیۀ وی آورده شده است.[۱]
پانويس