مسند عمر بن الخطاب
مسند عمر بن الخطاب، تألیف ابوبکر احمد بن سلمان بن حسن نجاد فقیه بغدادی (متوفی 348ق) کتابی است یک‌جلدی به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی. این اثر جزء هفتم از یک مسند است که باقی اجزای آن مفقود شده است. تحقیق این اثر به همت محفوظ الرحمن زین‌الله صورت گرفته است.
| مسند عمر بن الخطاب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نجاد بغدادي، احمد بن سلمان (نويسنده) زین‌الله، محفوظ‌الرحمن (محقق) |
| ناشر | مکتبة العلوم و الحکم |
| مکان نشر | عربستان - مدينه منوره |
| سال نشر | مجلد1: 1994م , 1415ق, |
| موضوع | عمر بن خطاب، 40 قبل از هجرت - 23ق. - مسند احاديث اهل سنت - قرن 4ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب دارای مقدمه محقق و محتوای مطالب است. محتوای کتاب حاوی 85 روایت می‌باشد که سند تمام آن‌ها به خلیفه دوم ختم می‌شود.
گزارش محتوا
از کسانی که سعی فراوانی در حفظ سنت و روایات داشته است، ابوبکر نجاد است. به گزارش برخی مصادر وی مؤلفات زیادی داشته که تنها برخی از آن‌ها باقی مانده و به دست محقق کتاب رسیده است. یکی از این اجزا، جزء هفتم از مسند عمر بن خطاب یعنی کتاب حاضر، است.[۱] بر اینکه این کتاب، اثر ابوبکر نجاد باشد، قرائنی وجود دارد از جمله اینکه شروع همه اسانید روایات موجود در این کتاب با اساتید ابوبکر نجاد مانند حسن بن علی و محمد بن عبدالله مطین و ابراهیم بن عبدالله کجّی و... است. در ابتدای کتاب هم سندی وجود دارد که ذکر کرده این کتاب، جزء هفتم از مسند عمر و تألیف ابوبکر احمد بن سلمان بن حسن نجاد فقیه است و راویان آن در سند مذکور ذکر شده است. به‌علاوه صورت سماعی که در آخر کتاب هست نشان از این است که این کتاب متعلق جزئی از مسند ابوبکر نجاد است.[۲]
به‍‌هرحال این کتاب، جزئی از مسند کبیر عمر بوده است. مسند، غالباً ً به معنی کتابی است که احادیثش بر مسانید صحابه مرتب شده باشد و احادیث هر صحابی در آن به‌صورت مجزا آمده باشد. ازاین‌رو در مسند نیازی به ترتیب ابواب و اطراف نیست. با توضیح این مطلب موضوع این کتاب روشن می‌شود زیرا این کتاب نیز مانند دیگر مسانید است و نویسنده آن در این جزء، احادیثی که از طریق عمر بن خطاب به وی رسیده است را ذکر کرده است.
شیوه مؤلف در این اثر اینچنین است:
- وی احادیث عمر بن خطاب را به ترتیب راویان جمع کرده است. پس این جزء که به دست ما رسیده است احادیث عمر است که همه از طریق نافع از طریق ابن عمر رسیده است.
- وی تنها به ذکر روایات بسنده کرده و جز در موارد اندکی درباره متن یا اسناد حدیث صحبت نکرده است. مثلاً او در مواردی که در برخی روایات در ذکر راوی اختلافی را مشاهده می‌کند یا در روایاتی که راوی ذکر نشده است می‌گوید: «لم یذکر ابن عمر، یا لم یذکر عمر بن الخطاب».
- خود را بر این ملتزم نکرده که تنها احادیث صحیح یا حسن را ذکر کند، بلکه همه احادیث را در این اثر ذکر می‌نماید.
- گاهی پس‌ازآن که متن را با یک سند ذکر می‌کند، آن را با سند دیگری نیز می‌آورد و دراین‌باره می‌گوید: «مثله» یا «نحوه» و....
- گاهی روایت حدیث نفسی طولانی می‌خواهد و وی آن را از طرق کثیره نقل می‌کند. مثلاً همانطور که در حدیث اول این کار را کرده؛ روایت درباره این است که ابن عمر همسرش را در حالت حیض طلاق داد.
- او در تحویل إسناد، طریقه دیگر محدثان را پی می‌گیرد و در مواردی که روایتی را چند نفر ذکر کرده باشند و در الفاظشان اختلاف باشد، در هنگام ذکر الفاظ روایت، متذکر می‌شود که الفاظ روایت از کدام یک از روایان است.[۳]
طریقه اسناد کتاب اینچنین است: روی عنه: ابوعلی الحسن بن احمد بن ابراهیم بن الحسن بن شاذان بن حرب بن مهران. و عنه: ابوغالب محمد بن الحسن بن احمد بن الحسن الباقلانی. و عنه: الشیخان: ابوالمعالی عمر و ابوالعباس احمد ابنا بنیمان بن عمر المستعمل. و سمع منهما: عبدالغنی بن عبدالواحد بن علی بن سرور المقدسی.[۴]
در روایت دوازدهم کتاب چنین می‌خوانیم: «حدثنا عبدالله بن احمد حدثني ابی ثنا ابن ادریس ثنا اللیث عن نافع ان عبدالله طلق امرأته و هی حائض تطلیقة واحدة علی عهد رسول‌الله(ص) فقال عمر: یا رسول‌الله إن عبدالله طرق امرأته الیوم و هی حائض تطلیقة واحدة، فأمر رسول‌الله(ص) أن یراجعها و یمسکها حتی تطهر ثم تحیض عنده حیضة أخری ثم یمهلها حتی تطهر من حیضتها فإن أراد أن یطلقها طلقها حین تطهر قبل أن یجامعها فتلک العدّة التی أمر الله أن تطلّق لها النساء، و کان عبدالله إذا سئل عن ذلک قال لأحدهم أما انت طلّقت امرأتک مرة أو مرتین فإن رسول‌الله(ص) أمرنی بها فإن کنت طلقتها ثلاثا قفد حرمت علیک حتی تنکح زوجا غیرک و عصیت الله فیما أمرک من طلاق امرأتک.» در این روایت عبدالله بن احمد به چند واسطه از نافع نقل کرده که: عبدالله (ابن عمر) در زمان رسول خدا(ص) زنش را در حالت طلاق داد (یک طلاقه) عمر عرض کرد: ای پیامبر خدا عبدالله امروز زنش را در حالت حیض طلاق واحد داده است. پیامبر اکرم(ص) دستور دادند که وی به زنش رجوع کند و این زن را نگه دارد تا پاک شود سپس یک حیض دیگر نزد او ببیند و سپس به وی مهلت دهد تا از این حیض هم پاک شود، در این هنگام اگر خواست او را در این حالت پاکی طلاق دهد این کار را قبل از اینکه با او مجامعت کند، انجام دهد؛ این همان عده‌ای است که خداوند امر کرده زنان در آن طلاق داده شوند و درباره این مسئله از عبدالله سؤال می‌شد و او در یکزمان به یکی از سؤال‌کنندگان گفت: البته تو زنت را یک یا دومرتبه طلاق داده‌ای و رسول خدا من را (چون یک طلاق داده بودم) بر این حکم امر فرمودند ولی اگر سه‌طلاقه کرده باشی، آن زن بر تو حرام می‌شود تا اینکه پس‌ازآن با مرد دیگری ازدواج کند و از او جدا شود تا دومرتبه بر تو حلال شود و در این مورد تو در موردی که به طلاق زنت مأمور شده‌ای خداوند را عصیان کرده‌ای.[۵]
وضعیت کتاب
فهارس فنی کتاب شامل فهرستهای احادیث و آثار به ترتیب حروف الفبا، راویانی که برایشان ترجمه نوشته شده، ثبت مصادر و مراجع و موضوعات، به ترتیب در انتهای آن ذکر شده است.
صفحات چهل‌ویک تا چهل‌وسه کتاب، حاوی رونوشت تصاویر نسخه خطی است. پاورقی‌ها حاوی توضیحات و نکات مفیدی از قبیل ترجمه روات، صحت و ضعف روات و سند روایات است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.
وابسته‌ها
| مسند عمر بن الخطاب رضی الله عنه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن شیبه، يعقوب بن شيبه (نويسنده) حوت، کمال یوسف (محقق) |
| ناشر | مؤسسة الکتب الثقافیة |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1405ق - 1985م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مسند عمر بن الخطاب رضي‌الله‌عنه، نوشته ابویُوسف یعقوب بن شیبة بن صلت بن عصفور سدوسی مالکی‌مذهب (262-182ق) است. «کمال یوسف حوت»، پژوهش این اثر را انجام داده است.
این مُسند را نوه مؤلف، «ابوبکر محمد بن احمد بن یعقوب بن شیبه»، از زبان «ابوعمر عبدالواحد بن محمد بن عبدالله بن محمد بن مهدی» روایت کرده است. ذهبی در توصیف کتاب ابویُوسف می‌گوید: مُسندی به نیکویی اثر او نوشته نشده، ولی او آن را به پایان نبرده است[۱].
مؤلف روش ویژه‌ای را در مسندش به‌کار برده است؛ حاجی خلیفه روش ابن شیبه را چنین وصف می‌کند: «او نام صحابه را برشمرده، سپس به کمک اَسانیدش به ترجمه آنان می‌پردازد. آنگاه احادیثش را به پیش برده، علل آن‌ها را ذکر می‌کند»، اما کسی که این نسخه را بررسی می‌کند، درمی‌یابد که مؤلف او بیش از آنچه صاحب «الكشف» در کتابش آورده، دامنه بحث را پهن کرده است؛ چراکه او این مسند را بر پایه اَسانید، علَل و شهرها ترتیب داده و در جرح و تعدیل رجال کوشیده است. او همچنین، احادیث نادر را به‌همراه احادیثی که منفرداً نقل شده و نیز احادیث واحدی را با نمایش آن‌ها در متون متعدد، در مسندش ذکر کرده است[۲].
محقق در آغاز کتاب، شرح حالی از «عُمر بن خطّاب» و مؤلف این مسند نوشته است[۳]. او در پژوهش خود به کارهایی دست زده، که عبارتند از: بازگرداندن واژه‌ها به کتابت رایج؛ درست‌نویسی واژه‌ها؛ ترجمه رجالی که نامشان در نسخه آمده است؛ معنا نمودن واژه‌های دشوار؛ فهرست‌نویسی از مردان، زنان، رجال سماعات و نام‌های جاها و شهرها و شماره‌بندی بر اساس طبقات[۴].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه محقق.