فرهاد دفتری و مطالعات اسماعیلیه
فرهاد دفتری و مطالعات اسماعیلیه تألیف فریبا عباس‌پور با مقدمه دکتر فرهاد دفتری؛ در این کتاب کوشیده شده است روش‌شناسی عام و خاص فرهاد دفتری در مطالعات اسماعیلیه بررسی و تحقیق شود. مراد از روش‌شناسی خاص، کشف و گزارش و بررسی روش‌های شخصی او در عرصۀ تاریخ‌نگاری اسماعیلیه و دیگر مذاهب و فرق شیعی اعم از تاریخ‌نگاری حوادث و تحولات و مراحل تاریخی این فرق و تاریخ‌نگاری اندیشه‌ها، عقاید و افکار و تطورات اندیشگی و عقیدتی آنان در بخش‌هایی چون منبع‌شناسی، شخصیت‌شناسی، تنظیم مطالب، ارجاعات، گزارش، تحلیل و مقایسۀ آنهاست.
| فرهاد دفتری و مطالعات اسماعیلیه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عباس‌پور، فریبا (نویسنده) |
| ناشر | دانشگاه ادیان و مذاهب |
| مکان نشر | قم |
| سال نشر | ۱۴۰۲ش |
| شابک | 8ـ25ـ7967ـ622ـ978 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب در پنج فصل به نگارش درآمده است. فصل اول: زندگی‌نامۀ فرهاد دفتری
فصل دوم: چیستی روش‌شناسی و مکاتب تاریخ‌نگاری
فصل سوم: روش‌شناسی تاریخ‌نگاری دفتری دربارۀ اسماعیلیه
فصل چهارم: روش‌شناسی اندیشه‌نگاری دفتری دربارۀ اسماعیلیه
فصل پنجم: رویکرد فرهاد دفتری در مطالعات اسماعیلیه
گزارش کتاب
امروزه مطالعات روشمندی در حوزۀ مطالعات تاریخی و به‌ویژه تاریخ تشیع انجام شده است. یکی از جریان‌های تشیع که در طول تاریخ دارای فرازونشیب‌ها و نیز تحولات و تطورات بسیاری بوده و آثار و پژوهش‌های متعددی دربارۀ آن نوشته شده است، اسماعیلیه است. مستشرقان و شیعه‌پژوهان غربی از جمله محققانی بوده‌اند که که حول تاریخ و عقاید اسماعیلیان آثار متعددی را نگاشته‌اند و هر کدام در مطالعات خود از روش‌های مشخصی بهره برده‌اند.
در دهه‌های اخیر مسلمانان و شیعیان نیز در کنار اسلام‌پژوهان و شیعه‌پژوهان غربی و با روش‌های امروزی و آکادمیک به مطالعه و تحقیق در حوزۀ اسلام و فرقه و مذاهب آن پرداخته‌اند. از جملۀ این محققان فرهاد دفتری است که در زمینۀ تاریخ و عقاید اسماعیلیه پژوهش‌های روشمند فراوانی انجام داده و تألیفات مهمی را عرضه کرده است. از جمله آثار مرتبط او با اسماعیلیان می‌توان به این موارد اشاره کرد: «تاریخ و عقاید اسماعیلیان»، «افسانه‌های حشاشین»، «تاریخ معاصر اسماعیلیان»، «سنت‌های عقلانی در اسلام» و .... ؛ همچنین مقالاتی را نمیز برای دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، دانشنامۀ ایرانیکا و دانشنامۀ جهان اسلام نوشته است.
در این کتاب کوشیده شده است روش‌شناسی عام و خاص فرهاد دفتری در مطالعات اسماعیلیه بررسی و تحقیق شود. مراد از روش‌شناسی خاص، کشف و گزارش و بررسی روش‌های شخصی او در عرصۀ تاریخ‌نگاری اسماعیلیه و دیگر مذاهب و فرق شیعی اعم از تاریخ‌نگاری حوادث و تحولات و مراحل تاریخی این فرق و تاریخ‌نگاری اندیشه‌ها، عقاید و افکار و تطورات اندیشگی و عقیدتی آنان در بخش‌هایی چون منبع‌شناسی، شخصیت‌شناسی، تنظیم مطالب، ارجاعات، گزارش، تحلیل و مقایسۀ آنهاست. مراد از روش‌شناسی عام، روش‌شناسی‌های شناخته‌شده‌ای است که به طور معمول در این عرصه وجود دارد از جمله می‌توان به روش تاریخی‌نگرانه، روش‌های پدیدارشناسانه و مقایسه‌ای که هر کدام شامل مکاتب و نیز منظرهای و رویکردهای مختلف است، اشاره نمود.
در پیش‌گفتار کتاب که به قلم فرهاد دفتری است، سیری از تاریخ اسماعیلیان و همچنین گزارش عملکرد او دربارۀ اسماعیلیان آورده شده است. در فصل نخست کتاب افزون بر اشاره به زندگی‌نامۀ فرهاد دفتری، به مهم‌ترین آثار او و جنبه‌های روش‌شناختی آنها پرداخته شده است.
در ابتدای فصل دوم بحث عینیت و حقیقت در تاریخ بیان می‌شود و اینکه آیا در تاریخ می‌توان به عینیت دست یافت؟ چگونه و با چه روشی؟ در ادامه برای آشنایی بیشتر به معرفی تاریخچۀ مباحث روش‌شناسی و همچنین بررسی لغوی و اصطلاحی روش و روش‌شناسی پرداخته شده است. سپس انواع روش‌شناسی‌ها و تفاوت بین روش‌ها توضیح داده شده است. بعد از مشخص‌شدن مفهوم روش‌شناسی و تفاوت آن با روش تحقیق، به بیان و معرفی انواع روش مکاتب در تاریخ‌نگاری در غرب و اسلام و درنهایت تاریخ‌نگاری اسماعیلیه پرداخته شده است و میزان اهمیت واعتبار این مکاتب و روش‌هایی که آنها در تاریخ‌نگاری به کار برده‌اند با آوردن نمونه‌هایی از آنها تبیین شده است. در ادامه روش‌شناسی‌های شیعه‌پژوهان بیان شده و با بیان مطالعات مستشرقین در زمینۀ اسماعیلیه، میزان تأثیرپذیری دفتری از روش آنان بررسی شده است. در پایان این فصل به معرفی آثار دفتری در زمینۀ مطالعات اسماعیلیه با تکیه بر جنبۀ روش‌شناسی پرداخته شده است.
در فصل سوم کتاب به بررسی روش‌شناسی تاریخ‌نگاری فرهاد دفتری دربارۀ اسماعیلیه پرداخته شده است. در ابتدا روش‌شناسی وی در بررسی اسناد و منابع با کمک‌گرفتن از سه روش کتابخانه‌ای، اسنادی و میدانی بررسی شده است. در قسمت بعد روش‌شناسی دفتری از طریق سه روش توصیف، تحلیل و مقایسۀ حوادث و رویدادهای تاریخ اسماعیلی بررسی شده است.
دفتری با آگاهی از مسائل اسماعیلیه، همواره درصدد بوده است تا ابهام‌های این فرقه را برطرف کند و تصویی واقعی و روشن از تاریخ و عقاید آنها را در مطالعاتش ارائه نماید. در فصل چهارم به روش دفتری در زمینۀ بررسی عقاید و اندیشه‌های اسماعیلی در آثارش پرداخته شده است و مقصود از اندیشه‌نگاری، باورها و نیز اندیشه‌ها و سنت‌های اسماعیلی است.[۱]
پانويس