آثار تاریخی ورارود و خوارزم
آثار تاریخی ورارود و خوارزم تألیف منوچهر ستوده، این کتاب حاصل گشت و گذار جدی استاد ستوده در شهرهای کهن و بزرگ ماوراءالنهر است که امروزه بسیار کوچک شده اما همچنان در دل خود آثاری از آن روزگاران را جای داده است.
| آثار تاریخی ورارود و خوارزم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ستوده، منوچهر (نویسنده) |
| ناشر | دکتر محمود افشار |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1388ش |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب در سه جلد به نگارش درآمده است.
گزارش محتوا
در جلد نخست: آثار تاریخی ورارود و خوارزم به کلیاتی درباره جغرافیای تاریخی ورارود و سال‌شماری از اهم وقایع آن خطه و بالاخره معرفی آثار تاریخی دو شهر مشهور جهان ، سمرقند و بخارا ، می پردازد. مؤلف در تهیه و تنظیم آثار تاریخی دو نکته کلی را درنظر داشته است: نخست آوردن مطالبی درباره آثار و ابنیه ای که امروز برجای است و یک به یک آنها را دیده و اطلاعات مربوط به آنها را از مشاهدات خود نقل کرده است.دوم تحقیق درباره آثاری که امروزه برجای نیست.
در بخش اول کتاب جغرافیای تاریخی ورارود، بحثي در باره حدود توران و ايران و نژاد ترک و ريشه‌های آن آمده است.
بيشتر اين مباحث ارائه متون و مواد تاریخی لازم در باره اين ناحيه بر اساس کتابهاي جغرافی قديم است. مثلا اين بحث: ماوراءالنهر يا به قول ايشان ورارود در کتب جغرافیای اسلامي. يا آمو دريا از نگاه جغرافی نويسان اسلامي.
همچنین بحثي در «تاريخ ورارود» دارند و آن سالشماري است از مهم ترين وقايع اين ديار از سال 43 هجري تا 1329. اين بخش واقعا سودمند است.
بحث ديگر در باره فتح ماورالنهر به دست عربها دارند که بر اساس فتوح البلدان و آثار ديگر گزارشي از اين فتوحات به دست داده اند.
در ادامه عناوين دیگری در بخش کليات آمده است که در جمع مي تواند مواد مهمی براي نگارش يک تاريخ عمومي دقيق از اين خطه باشد.
جغرافیای تاریخی سمرقند عنوان دیگری است که بخش بزرگي از اين مجلد را به خود اختصاص داده است. در اين بخش مروري بر بناهاي تاریخی سمرقند و مساجد و اماکن مهم آن صورت گرفته و بسياري از کتيبه‌ها در اينجا درج شده است. در اين بخش با فهرست بلندي از مساجد و مدارس کهن روبرو مي شويم ومی‌توانیم تصور کنيم که بخش مهمی از مباحث تمدنی اين قسمت را می‌توانیم از اين بخش بشناسيم. بخش مهمی از اين بخش اختصاص به مزارات اين خطه دارد که نام بسياري از علما و فقها و مشايخ صوفيه را مي توان در آن ملاحظه کرد.
دفتر سوم کتاب در باره بخاراست. در اين دفتر هم به همان قياس با بسياري از بناها و مزارات آشنا مي شويم و کتيبه‌های مهمی را در آن ملاحظه می‌کنیم که استاد تک تک آنها را خوانده و در اين جا ثبت کرده است.
تصاوير انتهاي کتاب واقعا عالي است و ما را با عالم اسلامي اين دو شهر يعني سمرقند و بخارا و بسياري از اماکن تاریخی اطراف آنها از طريق تصوير آشنا مي کند.[۱]
جلد دوم از کتاب آثار تاریخی ورارود و خوارزم به معرفی آثار و بناهای تاریخی شهرهای سبز(کش)،ترمذ،ختلات،حصار،پنجکت،بدخشان،خوراسان و مرو اختصاص دارد. در پیوست کتاب نیز اطلاعاتی درباره ابنیه غزنی و بلخ و هرات و دهستان آمده است.اهمیت اصلی این مطالب این کتاب در این است که مؤلف مشاهدات خود را از آثار تاریخی این شهرهای تاریخی ثبت کرده است.
جلد سوم آثار تاریخی ورارود و خوارزم به تحقیق و ثبت مشاهدات مؤلف آن درباره بناها و آثار تاریخی ارزشمند و کهن شهرهای فرغانه ، خجند ، اندیجان ، خوقند ، نمنگان ، تاشکند ، خوارزم ، خیوه ، کاث ،هزاراسب ، خانقاه ، اورگنج و … اختصاص دارد.تصاویری از برخی ابنیه مهم نیز در پیوست آمده که بر اهمیت کتاب می افزاید.[۲]
پانويس
منابع مقاله
- کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران
- بنیاد موقوفات دکتر افشار