رفیعا، محمد بن حیدر
«محمد بن حيدر رفيعا»، از سادات طباطبا است كه نسبش از ناحيه پدر به امام حسن مجتبى(ع) و از سوى مادر به امام حسين(ع) مى‌رسد.
| نام | رفیعا، محمد بن حیدر |
|---|---|
| نام های دیگر | رف‍ی‍ع‌ال‍دی‍ن ن‍ائ‍ی‍ن‍ی
رف‍ی‍ع‍ای ن‍ائ‍ی‍ن‍ی ن‍ائ‍ی‍ن‍ی، رف‍ی‍ع‌ال‍دی‍ن ن‍ائ‍ی‍ن‍ی، م‍ح‍م‍دب‍ن حیدر |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 1082 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مولف | AUTHORCODE2227AUTHORCODE |
سلسله‌هاى طباطبايى ميرزا رفيعا، ميرزا على آقا، مير شاه‌مراد، مير محمد شفيع و مير باقر كه پنج طايفه مهم طباطبايى مقيم اصفهان، اردستان، نائين و زواره‌اند، از نوادگان سيد بهاءالدين حيدرند.
سيد حيدر در قرن هفتم هنگام هجوم مغول‌ها به زواره در خانه خويش به شهادت رسيد و مزارش در مجاورت حسينيه بزرگ زواره زيارتگاه است. پدرش سيد كمال‌الدين نيز كه از علماى معروف قرن ششم هجرى است، در اين شهر مدفون مى‌باشد.
خانواده و ولادت
سيد حيدر از زهّاد و پرواپيشگان قرن دهم است و مرقدش از زيارتگاه‌هاى شهر نائين مى‌باشد. وى در سال 997ق، صاحب فرزندى شد و نام محمد را برايش برگزيد كه بعدها به رفيع‌الدين و ميرزا رفيعا مشهور شد و چون غالب ايام در نائين اقامت داشت، پسوند نائينى بعد از نامش ديده مى‌شود. القاب آقا رفيعا و رفيعا را نيز برايش ذكر كرده‌اند. ميرزا رفيعا پس از تحصيلات مقدماتى در زادگاهش، راهى اصفهان شد.
استادان
1. پدرش؛
2. شيخ بهايى؛
3. ملا عبداللّه شوشترى؛
4. مير ابوالقاسم فندرسكى؛
5. ملا خليل قزوينى؛
6. سيد محمدباقر داماد استرآبادى؛
و...
شاگردان
1. علامه محمدباقر مجلسى؛
2. شيخ حرّ عاملى؛
3. ملا رفيعاى گيلانى؛
4. مير محمدصالح خاتون‌آبادى؛
5. مير عبدالحسين خاتون‌آبادى؛
6. امير محمد معصوم تبريزى قزوينى؛
7. سيد نعمت‌اللّه جزايرى؛
8. محمدباقر فرزند هدايت‌اللّه؛
9. محمدمهدى مشهدى فرزند محمدرضا.
در نظر انديشمندان
بسيارى از دانشمندان عصر صفوى و دوره‌هاى بعد، شخصيت علمى و فكرى ميرزا رفيعا را ستوده‌اند؛ بزرگانى همچون شيخ حر عاملى، علامه مجلسى، شيخ اسدالله كاظمى، حاج محمد اردبيلى، سيد على‌خان، خوانسارى، محدث قمى، محمدعلى تبريزى، سيد مصلح‌الدين مهدوى و... كه گزيده‌اى از سخنان آنها ذكر مى‌شود:
شيخ حرّ عاملى
«... مولانا ميرزا رفيع‌الدين محمد نائينى، فاضل، عالم بزرگوار، داراى جلالت شأن حكيم متكلّم ماهر كه داراى تأليفاتى از جمله شرح اصول كافى است. از معاصرين ماست. توسط مولا محمدباقر مجلسى از وى روايت مى‌نماييم».
«سيد الحكماء المتألهين و قدوة الحكماء المتألهين و سيد سند ميرزا رفيع‌الدين محمد بن امير حيدر حسينى طباطبايى نائينى».
وى از ميرزا رفيعا به‌عنوان سومين استاد و طريق اجازه حديث نام مى‌برد.
شيخ اسداللّه كاظمى
«... نائينى سيد اجل اسعد، افخر امجد، فقيه و حكيم متكلم اوحد، رفيع‌الدين محمد حسينى، صاحب بحار الأنوار از وى روايت مى‌كند و معاصر او بوده و از وى ستايشى بليغ نموده است».
حاج محمد اردبيلى
«... رفيع‌الدين... نائينى يگانه‌ى عصر، پيشواى محققين، سيد حكماء متألهين، برهان بزرگان متكلمين. حال وى در جلالت قدر و عظمت شأن و رفعت مقام و تبحرش در علوم عقلى و دقت نظر و اصابت رأى و... و امانت و عدالتش مشهورتر از آن است كه ذكر شود و بالاتر از اين است كه در عبارت بگنجد. او اخبار را از افضل اكمل پرهيزگار پاك‌سرشت مولانا عبداللّه شوشترى (قدس‌سرّه) فراگرفت. داراى مصنّفاتى نيكوست».
سيد على‌خان
«ميرزا رفيع‌الدين مشهور به ميرزا رفيعا از همه علماى عصر خود برتر بود. او راست تعليقه‌اى بر كافى و جز آن هم آثارى دارد».
آثار
1. شجره الهيه؛
2. ثمره شجره الهيه (خلاصه شجره الهيه)؛
3. رساله در اقسام التشكيك و حقيقت به زبان عربى؛
4. رساله حل شبهه استلزام در موضوع حكمت و فلسفه؛
5. أجوبة المسائل (رساله‌اى است به زبان فارسى به‌صورت سؤال و جواب در مورد عبادات و احكام كه محمدمهدى مشهدى از شاگردان ميرزا رفيعا آن را تدوين كرده است)؛
6. رساله‌اى در طهارت و نماز؛
7. رساله‌اى در فقه به طريق استدلالى؛
8. رساله‌اى در علم الهى و نيز اثبات نبوت، امامت و معاد؛
9. شرح اصول كافى (از مهم‌ترين آثار ميرزا رفيعا است كه موفق به تكميل آن نشده است)؛
10. حاشيه بر مختلف الشيعة في أحكام الشريعة؛
11. حاشيه بر شرح حكمة العين؛
12. حاشيه بر مدارك الأحكام سيد محمد عاملى؛
13. حاشيه بر شرح مختصر ابن حاجب عضدى؛
14. حاشيه بر شرح إرشاد الأذهان إلى أحكام الإيمان؛
15. حاشيه و تعليقه بر شرح صحيفه سجاديه از شيخ عبدالصمد بهايى؛
16. حاشيه بر شرح اشارات خواجه نصير طوسى؛
17. حاشيه بر ارشاد شيخ مفيد؛
18. حاشيه بر كافى؛
و...
وفات
صاحب «حدائق المقربين» و سيد على‌خان در «سلافة العصر» تاريخ درگذشت اين حكيم را 1080ق ضبط كرده‌اند، اما همان گونه كه در برخى كتب تراجم آمده، تاريخ دقيق فوت وى سال 1082ق (85 سالگى) است؛ زيرا بر لوح مزارش اين ماده تاريخ نوشته شده است:
به تاريخ فوتش خردمند گفت: «مقام رفيع مقام رفيع».
با احتساب حروف ابجد، سال 1082ق مى‌باشد. آرامگاه ميرزا رفيعا در اصفهان در بقعه‌اى تك افتاده و در حاشيه فرودگاه اين شهر قرار دارد. اين بنا به دستور شاه سليمان صفوى ساخته شد (ر.ك: گلى زواره، غلامرضا، ج7، ص56-68).
منابع مقاله
گلى زواره، غلامرضا، «گلشن ابرار»، نوشته جمعى از پژوهشگران، قم، نشر معروف، چاپ اول، 1379ش.
وابسته‌ها
الحاشیة علی أصول الکافی / نوع اثر: کتاب / نقش: حاشيه نويس
الرسائل مع رسائل أخر / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده