فتوح إفريقيا و الأندلس
فتوح إفريقيا و الأندلس، تألیف حافظ، محدث و مورخ مصری قرن سوم هجری قمری، ابوالقاسم عبدالرحمن بن عبدالله بن عبدالحکم (182-257ق)، تاریخ فتح مناطق مذکور را گزارش می‌دهد. پژوهشگر معاصر، عبداللّه انیس طباع، این کتاب را تصحیح و تحقیق کرده و برای آن مقدمه‌ای روشمند و ارزنده نوشته و نویسنده و آثارش و کتاب حاضر را شناسانده و همچنین پاورقی‌هایی بر آن افزوده و توضیحات سودمندی از نظر لغوی، جغرافیایی و تاریخی ارائه کرده است. محقق کتاب، خلاصه‌ای از محتوای اثر حاضر را نیز گزارش کرده است[۱].
| فتوح إفريقيا و الأندلس | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن عبدالحکم، عبدالرحمن بن عبدالله (نويسنده)
طباع، عبدالله انیس (محقق) طباع، عبدالله انیس (مقدمه‌نويس) |
| ناشر | دار الکتاب اللبناني ** مکتبة المدرسة |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1964م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ع2ف2 38/1 DS |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
هدف و روش
- عبداللّه انیس طباع، درباره نویسنده و کتاب حاضر چند نکته را یادآور شده است:
- قدیمی‌ترین نویسنده‌ای که آثارش به ما رسیده و از خاندانی شریف و بزرگ در مصر بوده، عبدالرحمن بن عبدالله بن عبدالحکم است که پدرش دستیار قاضی در سنجش شاهدان و رئیس مدرسه مالکیان بود.
- کتاب ابن عبدالحکم، موسوم به فتوح مصر و المغرب و الأندلس و کتابی که اکنون تقدیم می‌شود در باب آفریقا و اندلس، از مهم‌ترین اسناد تاریخی فتوحات عربی و قدیمی‌ترین آن است و نویسنده همراه با اسناد به پیش رفته و در مقایسه با پژوهش‌های جدید، اثری طولانی و ملال‌آور پدید آورده است، ولیکن در واقع، او برای ما با این کتاب، مهم‌ترین خبرهای فتوحات این سرزمین‌ها را حفظ کرده است.
- اطلاعاتی که در اثر حاضر آمده، منبعی صحیح برای تاریخ این فتح بزرگ است که باعث پیوند جهان عربی با اروپا شد و نتایج گوناگون و مهمی در زندگی فکری در اندلس و شمال آفریقا پدید آورد.
- ارزش علمی خاصّ این کتاب در توضیح اهمیت فتوحات عربی مصر، مغرب و اندلس، ما را برانگیخت تا به تحقیق و نشر جدید آن بپردازیم و موقعیت بسیاری از بلاد و شهرها را تعیین کنیم که هیچ ناشر و پژوهشگری به آن اهتمام نورزیده است[۲].
ساختار و محتوا
این اثر مختصر، تقسیم و تبویب ویژه‌ای ندارد. برخی از محورهای بحث در کتاب حاضر عبارت است از: آغاز فتح اندلس، فتح افریقیا، یادکرد کسانی که بعد از عمروعاص، به جنگ مغرب رفتند و فتح اندلس.
نمونه مباحث
- با توجه به عبارتی که نویسنده از نامه عمروعاص به خلیفه دوم آورده: «إنّ الله قد فتح علينا أطرابلس و ليس بينها و بين إفريقيا إلّا تسعة أيام...»[۳]، عبداللّه انیس طباع، این توضیح جغرافیایی تاریخی را افزوده است: از این نصّ، آشکار می‌شود که واژه «افریقیا» به بلادی گفته می‌شد که در طرابلس غربی امروزی قرار داشت؛ یعنی از تونس آغاز می‌شد و تا انتهای مغرب ادامه می‌یافت؛ درصورتی‌که اکنون چنین مقرّر شده است که در وهله نخست، «افریقا» به معنای یک قاره است و در مرحله بعدی، افریقای شمالی به معنای مرزهای گسترده‌شده از غرب کانال سوئز تا طنجه (شهری مهم در مراکش، در نزدیکی جبل‌الطارق بین دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس) است؛ هرچند این تعیین و تحدید مرزی بین مورخان رواج ندارد[۴].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.