منشأ الإنشاء
منشأ الإنشاء، تألیف ابوالقاسم شهاب‌الدین احمد خوامی، از منشیان دوره سلطان حسین میرزا بایقرا بوده و منشآت استادش نظام‌الدین عبدالواسع نظامی (متوفی 909ق) را که مدت‌ها ریاست دیوان ترسل چند پادشاه و شاهزاده تیموری را برعهده داشته، به خواسته امیربیک تدوین و تبویب کرده و نامش را «منشأ الإنشاء» گذاشته است. کتاب به کوشش رکن‌الدین همایون‌فرخ منتشر شده است.
| منشأ الإنشاء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | نظامی، عبد الواسع (نويسنده)
منشی، شهاب الدین احمد (گردآورنده) همایون‌فرخ، رکن‌الدین (مصحح) |
| ناشر | الراجل أحمد السالم الیدالي |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | 1357ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | نامههای فارسی - قرن 9ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | PN۶۱۳۵/ف۲ن۶ |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این اثر برای کسانی که می‌خواهند در رشته سبک‌شناسی نثر فارسی تحقیق و تتبع کنند با توجه به اینکه این‌گونه آثار در ادب فارسی بسیار کمیاب و نادرالوجود است، بسیار مغتنم و سودمند است[۱].
محقق اثر با تحقیق درباره این کتاب به این نتیجه رسیده است: «... آری به‌وضوح دریافتم که مردی به نام واعظی کاشفی که به گمانم از دودمان علی بن حسین کاشفی سبزواری مؤلف لطائف و الطرائف بوده، دست به سرقت ادبی زده و برای بهره‌وری از صله و جایزه امیری صاحب‌شوکت، نسخه اصل منشأ الإنشاء را که در اختیار و تملک داشته به گمان من در حدود سال‌های 980ق آن را به دو نیم کرده و نیمه نخست آن را استنساخ و دستبرد در چند جای آن قسمت را از میان برده تا بعدها موجب افشای راز نشود، در مقدمه کتاب آنچه را دست‌کاری کرده یکی حذف نام مؤلف است که ابوالقاسم شهاب‌الدین احمد خوافی بوده، آن را برداشته و نام خودش را که واعظی کاشفی است نوشته و دیگر سطوری را که نام امیربیک که به خواهش و خواسته او مؤلف کتاب آثار استادش نظام‌الدین عبدالواسع نظامی را فراهم آورده حذف کرده و...[۲].
ارزش تاریخی و ادبی و اجتماعی منشأ الإنشاء
منشأ الإنشاء گذشته از اینکه بهترین مجموعه و نمودار طرز و شیوه و سبک ترسل منشیانه و معمول و متداول قرن نهم هجری است. از نظر تاریخی و دارا بودن اسناد و مدارک در زمینه‌های مختلف نیز می‌تواند برای محققان تاریخ دوران تیموری اثری بدیع و بی‌نظیر باشد. همچنین برای کسانی که در امور اقتصادی و اجتماعی دوران‌های مختلف ایران به پژوهش می‌پردازند، می‌تواند بهترین و ارزنده‌ترین اسناد و مدارک را در اختیارشان قرار بدهد؛ زیرا این دو جلد کتاب منشأ الإنشاء حاوی متجاوز از دویست سند و مدرک است که می‌تواند برای تحقیق در امور مختلف مرجع دست اول باشد و چه‌بسا بسیاری از نکات تاریک تاریخی – اجتماعی – اقتصادی – امور دیوانی – سیاسی – اجتماعی را روشن کند.
به نظر محقق اثر آنچه ارزش منشأ الإنشاء را به‌مراتب والاتر و بالاتر می‌برد، ارزش معنوی و تاریخی اسناد و مدارکی است که در این مجموعه از دوران تیموریان و قرن نهم و اوائل قرن دهم آمده است. این آثار به‌نحوی است که می‌تواند ما را به نحوه اداره مملکت و اوضاع اجتماعی نزدیک به یک قرن ایران آشنا کند و دریابیم که نحوه اداره امور مملکت نیز بر چه سیاق و منوال بوده است. همچنین در ضمن آثاری که در این اثر آمده ما با بسیاری از دانشمندان و شاعران و نقاشان و قالی‌بافان و کفشگران و صاحبان حرفه و پیشه‌های مختلف آشنا می‌شویم[۳].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه کتاب.