نیمه پنهان
نیمۀ پنهان تألیف عبدالحسین میرزا فرمانفرما، به کوشش منصوره اتحادیه(نظام مافی)، شیوا رضایی و علیرضا نیک‌نژاد؛ کتاب پیش رو بر مبنای دو دسته سند تنظیم شده است که در نگاه اول ارتباطی با هم ندارند، ولی آنچه این دو را به هم مرتبط می‌کند، موقعیت اجتماعی و مالی زنان است، قبل از آنکه وقایع سیاسی قرن بیستم شرایط زندگانی را دگرگون کند. به همین دلیل عنوان کتاب «نیمۀ پنهان» و مقدمه‌ی آن بر مبنای زنان ایران در آستانه‌ی قرن بیستم گذاشته شد.
| نیمۀ پنهان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فرمانفرما، عبدالحسین میرزا (نویسنده)
اتحادیه، منصوره (محقق) رضایی، شیوا (محقق) نیک‌نژاد، علیرضا (محقق) |
| ناشر | نشر تاریخ ایران |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | ۱۳۹۹ |
| شابک | 3-44-8687-600-978 |
| کد کنگره | DSR۱۴۷۴/ف۴آ۴ ۱۳۹۸ |
ساختار و گزارش محتوا
زندگی زنان در جامعه‌ی سنتی و پدرسالار در چارچوب خانه و دنیای بسته سپری می‌شد، چرا که آنان کمتر پا به بیرون خانه می گذاشتند و به همین علت اطلاع چندانی از فضای درون خانه‌ها نداریم. به طور کل در اذهان بسیاری واژه‌ی زنانه بار منفی داشت. چه زنان را بی منطق، ضعیفه و بی مقدار و مسائل مربوط به آنان را بی ارزش تلقی می‌کردند. البته این کلیات است و زنان با کفایت و درایتی هم بودند که در زندگی خانواده نقش اساسی را بر عهده داشتند و اگر چه اکثرا در خفا عمل می‌کردند، ولی گهگاه آثاری به دست می‌آید که تصور عمومی را نقض می‌کند.
کتاب پیش رو بر مبنای دو دسته سند تنظیم شده است که در نگاه اول ارتباطی با هم ندارند، ولی آنچه این دو را به هم مرتبط می‌کند، موقعیت اجتماعی و مالی زنان است، قبل از آنکه وقایع سیاسی قرن بیستم شرایط زندگانی را دگرگون کند. به همین دلیل عنوان کتاب «نیمۀ پنهان» و مقدمه‌ی آن بر مبنای زنان ایران در آستانه‌ی قرن بیستم گذاشته شد.
قسمت اول کتاب مکاتبات زنان مربوط به دو دوره‌ی حکومت عبدالحسین میرزا فرمانفرما در کرمانشاه طی سال‌های 22-1320 ق و 32-1331 ق است. این قسمت از دو بخش تشیکل می‌شود، بخشی مربوط به مکاتبات عمومی زنان و بخشی درباره‌ی مکاتبات خصوصی زنان خانواده فرمانفرما است. اوضاع کرمانشاه در طول این دوره سخت آشفته و دستخوش ناآرامی‌شده بود که البته مختص این ایالت نبود. به طور کل وضع کشور از اواخر دوره‌ی ناصری به مرور دچار تشنج و بی ثباتی شده بود و کرمانشاه هم به همین وضع دچار بود. در اکثر این نامه‌ها زنان درخواست کمک از حاک را داشتند و اغلب شامل دریافت نکردن حقوق یا تقاضای حمایت در دعواهای ملکی و ارثی می‌شدند. تعدادی نیز گزارشات خشونت علیه زنان است. باید افزود که در بسیاری اوقات کل ماجرا از این نامه‌ها مستفاد نمی گردد، ولی با این وجود اطلاعات ذیقیمتی از شرایط جامعه و وضع زنان به دست می‌دهد. بخش دوم این قسمت شامل مکاتبات خصوصی خانواده‌ی فرمانفرما است که اکثرا در همان زمان نوشته شده‌اند و حاوی مطالب جالب توجهی هستند از جمله مسائل ارث، ازدواج، رابطه‌ی بین زنان و غیره. باید در نظر داشت که بسیاری اوقات ارتباطات خانوادگی از طریق ازدواج برقرار می‌شد که نه تنها نتایج مالی، بلکه سیاسی را هم در پی داشت.
قسمت دوم کتاب فصلی است از کتابچه‌ی «مخارج ملتزمین رکاب» در سلطنت مظفرالدین شاه در 1316ق/1277ش. مطالب این فصل مربوط به پرداخت مواجب و انواع مقرری می‌شد که در اینجا آنچه مربوط به بخش زنان بود معرفی می‌شود. این زنان مادران، همسران، صیغه‌ها، دختران و نوه‌های مظفرالدین شاه، ناصرالدین شاه، محمدشاه، فتحعلی شاه، عباس میرزا و سایر شاهزادگان بودند، علاوه بر کنیزها، خدمه‌ی حرم، خواجه‌ها و وابستگان آن‌ها و همچنین شامل زنانی که در گذشته پرد یا شوهرانشان مصدر کاری در دربار بودند، و اکنون در قید حیات نبوده و حقوقشان را بازماندگان شان دریافت می‌کردند.[۱]
پانويس