الرسالة العذراء

الرسالة العذراء، اثری از ابراهیم بن محمد شیبانی قیروانی (223-298ق)، از عالمان ادبیات است. این اثر، توسط محمد مختار عبیدی تحقیق شده است. نوشتار حاضر، به موازین بلاغت و ادوات کتابت اختصاص یافته است و در حقیقت رساله‌ مهمی در روش و قواعد کتابت برای نویسندگان و منشیان دیوان‌های رسائل (نامه‌نگاری) در قرون گذشته اسلامی بشمار می‌آید. این رساله در برخی از منابع و بر اساس نظر برخی از محققان، به ادیب بغدادی ابراهیم بن مدبر نسبت داده‌ شده است، اما محقق اثر بر اساس شواهد و قرائنی، انتساب آن را به ابن مدبر اشتباه قلمداد کرده و آن را متعلق به شیبانی دانسته است.

الرسالة العذراء
پدیدآوران	شیبانی قیروانی، ابراهیم بن محمد (نويسنده) عبیدی، محمد مختار (محقق)
ناشر	مرکز جمعة الماجد للثقافة و التراث
مکان نشر	امارات - دبی
سال نشر	1430ق - 2009م
چاپ	1
شابک	‎-
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/الف2ر5 3684 PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

نویسنده در این رساله به فضائل کاتبان اشاره کرده است و آنان را به جهت دانش سودمند و اخلاق و ادب والا، برتر از سایر مردم معرفی کرده است. وی در این رساله کاتبان را به اتقان هنر کتابت که بدون شناخت قرآن و سنت پیامبر(ص) میسر نمی‌شود، دعوت نموده است. همچنین کاتبان را به تبحر در دانش لغت عرب، عروض و احاطه به شعر رهنمون شده است. وی به این نکته توجه داده است که کتابت دارای ابزار و ادواتی است و صلاح و فساد کتابت متأثر از آن ابزارها است. وی سپس به قلم و فوائد آن، دوات، خط و انواع آن و به اموری که بایسته‌ است در آغاز نامه‌ها و پایان آنها مورد توجه قرار گیرد و همچنین به لزوم گزینش الفاظ و تعابیر و تدبر در معانی کلام قبل از نوشتن آن و... اشاره کرده است.

اهمیت و ارزشمندی این رساله ادبی موجب شده تا برخی از نگارش‌های ادبی و تاریخ ادبیات مانند «العقد الفريد» ابن عبدربه و «نهاية الأرب» قلقشندی، بخشی از مطالب آن را در خود جای دهند.

محقق در پاورقی به اختلاف عبارات متن حاضر با آنچه که در منابع مختلف از آن نقل شده، اشاره نموده و نیز توضیحاتی را در خصوص برخی مطالب کتاب داده است. وی همچنین در مواردی به معرفی شخصیت‌هایی که نامی از آنها در متن آمده پرداخته و عبارات مختلفی را که بر متن افزوده با علامت ] [ مشخص کرده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. سزگین، فؤاد، «تاريخ التراث العربي»، مترجم: حجازى، محمود فهمى، قم، کتابخانه عمومى حضرت آیت‌الله‌العظمى مرعشى نجفى(ره)، 1412ق، چاپ دوم.
3. صالحیه، محمد عیسى‏، «المعجم الشامل للتراث العربي المطبوع»، قاهره، المنظمة العربية للتربية و الثقافة و العلوم، معهد المخطوطات العربية، 1992م، چاپ اول.
4. عبدالوهاب، حسن حسنى، «العمر في المصنفات و المؤلفين التونسيين»، بیروت، دارالغرب الإسلامي، 1990م، چاپ اول.
5. عواد، کورکیس‏، «الذخائر الشرقية»، بیروت، دارالغرب الإسلامي، 1999م، چاپ اول.