آلبرت کاستگر خان مهندس باشی
آلبرت کاستگر خان مهندس باشی تألیف مهدی وزینی افضل و علی ابوالقاسمی؛ کتاب حاضر شامل معرفی کاستگرخان مهندس راه‌سازی اتریشی دورۀ ناصرالدین شاه قاجار، گزارش او از سفرش به مازندران و بلوچستان، بررسی نسخه خطی او به نام «مشق نظام» و در نهایت بررسی اسناد مربوط به وی در سازمان اسناد آرشیوی وزارت امور خارجه‌ی ایران و اسناد سازمان ملی ایران است. ارزش این گزارش بدین جهت است که برای اولین بار حجم عمده‌ی سفرنامه‌ای از دوره‌ی قاجار، با نگاه تخصصی به جاده‌های کشور و وضعیت حمل و نقل در ایران دوره‌ی ناصری تألیف و تدوین شده است.
| آلبرت کاستگر خان مهندس باشی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | وزینی افضل، مهدی (نویسنده) ابوالقاسمی، علی (نویسنده) |
| ناشر | دانشگاه جیرفت |
| مکان نشر | جیرفت |
| سال نشر | ۱۳۹۸ش |
| شابک | 6-7-96475-600-978 |
| کد کنگره | |
ساختار
مطالب در سه بخش تهیه و تنظیم شده است:
بخش اول: توضیحات کلی کتاب - این بخش شامل معرفی کلی کتاب، معرفی شخص کاستگرخان و اقدامات او در ایران است که با توجه به گزارش‌های شخصی کاستگرخان و اسناد و مدارک آرشیوی در ایران، تألیف شده است. در این بخش سعی گردیده با جست و جو در کتب، سفرنامه ها، روزنامه‌ها و اسناد دوره‌ی قاجار، دیدگاه دیگر درباریان و دستگاه سیاسی نسبت به کاستگرخان بیان شود.
بخش دوم: سفرنامه‌های آلبرت کاستگر خان - این بخش شامل دو فصل است. فصل اول به ارائه‌ی گزارش سفر آلبرت کاستگرخان به مازندران می پردازد. وی از جانب ناصرالدین شاه در سال 1277 ه.ق / 1861 م، برای مطالعه‌ی راه‌های مازندران، سواحل دریاری خزر و ایجاد راه شوسه، به شمال کشور اعزام شد. کاستگر با مطالعه‌ی دقیق منطقه و برآوردهای مهندسی، هزینه‌ی احتمالی ساخت راه تهران به مازندران را به عرض شاه رساند و نقشه‌هایی از این مسیر تدوین کرد. او همچنین گزارشی کوتاه از تجربه سفر خود تهیه و برای دوستش به آلمان ارسال کرد تا در نشریه‌ی انجمن جغرافیایی برلین به چاپ برسد. در فصل دوم این بخش، سفرنامه‌ی تهران به بلوچستان کاستگرخان مورد بررسی قرار گرفته است. کاستگرخان در سال 1298 ه. ق / 1881 م از طرف دربار ناصری مأمور بررسی مسیر راه تهران به بلوچستان گردید. در آن سال ها نماینده‌ی انگلستان، مرزهای شرقی ایران را علامت گذاری کرد و قراردادی را با دولت ایران امضاء نمود که طبق آن، منطقه‌ی بلوچستان به دو قسمت تقسیم گردید. بعد از این قرارداد بود که نفوذ انگلستان در شرق ایران بیشتر شد و گزارش‌هایی مبنی بر تحرک نیروهای طرفدار انگلستان به دربار مخابره گردید.
بخش سوم: نسخه‌ی خطی و اسناد مربوط به کاستگرخان - در فصل اول این بخش، تصحیح یک نسخه‌ی سنگی به نام «قانون مشق نظامی» صورت گرفته است که در سال 1296 ه.ق/1879م توسط کاستگرخان و کریم خان تألیف شد. موضوع این کتاب آموزش سربازان ارتش ایران، آشنایی آنان با روش‌های نظامی، استفاده از اسلحه، نحوه‌ی ایستادن در صف رژه و نظم و انضباط نظامی است. فصل دوم این بخش، شامل بازنویسی اسنادی است که در مراکز مهم اسنادی کشور در مورد شخص کاستگرخان وجود دارد. این اسناد بازنویسی و با اصل اسناد در کنار هم در این فصل کتاب ذکر شده‌اند. موضوعات مهمی در این اسناد بررسی شده‌اند که عبارتند از: نامه‌های کاستگرهان به ناصرالدین شاه، نامه‌های کاستگر بابت حقوق و مزایای خود، صورت قراردادهای کاستگرخان، گزارش‌های افراد دیگر در مورد وی، صورت مالی و حوالجات او، چالش‌های کاستگرخان در راه سازی قوچان.
گزارش محتوا
در دوره‌ی قاجار، اروپاییان زیادی با اهداف مختلف به ایران سفر کردند و برخی از آن‌ها، آثاری از خود به جا گذاشته اند. در این بین کاستگرخان مهندس اتریشی جایگاه ویژه‌ای دارد زیرا او به عنوان اولین مهندس راه سازی به استخدام دولت ایران در زمان ناصرالدین شاه درآمد. در مورد مهندس، در پژوهش‌های ایرانی، آثار چندانی نبود و تنها فریدون آدمیت در کتابش یک گزارش بسیار کوتاه از او آورده بود. در هنگام پژوهش و تحقیق در مورد کاستگرخان، سه گزارش او در مورد ایران به دست آمد که نه تنها ترجمه نشده بودند، بلکه هیچ نشانی از این آثار در کتب و مقاله‌های فارسی وجود نداشت. همچنین اسناد بسیاری از کاستگرخان در «سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران» و «مرکز اسناد تاریخ دیپلماسی وزارت امور خارجه ایران» وجود داشت که کمتر ارجاعی به آن‌ها شده بود. بنابراین بررسی کارنامه و ترجمه آثار آلبرت کاستگرخان، می‌توانست برگی از تاریخ ایران را روشن تر سازد و کمکی هرچند کوچک به مطالعات ایران شناسی نماید.
کتاب حاضر شامل گزارش ها، اسناد و مدارک آرشیوی یک مهندس اتریشی به نام مسیو آلبرت کاستگر خان است که در سال 1277 ه.ق / 1860 م که در ایران بود، مجموع تجربیات خود از ایران را ثبت کرد. کاستگرخان را می‌توان اولین مهندس راه سازی شوسه و راه آهن در دوره‌ی قاجار نامید به همین دلیل، نوشته‌های او در مورد ایران حائز اهمیت فراوان است. مجموعه‌ی حاضر شامل مطالب زیر می‌باشد:
گزارشی کوتاه از زندگانی کاستگر خان، گزارش سفرنامه‌ی مازندران، گزارش سفرنامه‌ی بلوچستان، تصحیح نسخه‌ی سنگی کتاب قانون مشق نظامی و بازخوانی اسناد و مدارک مربوط به شخص و اقدامات کاستگرخان[۱]
پانويس